Jare Gelede Het Ek Geleer Om Dié Dapper Gemeenskap Te Respekteer
Uit No Outspan
deur Deneys Reitz
En toe het ons Upington toe gery, ’n dorp aan die noordelike oewer van die Oranjerivier. ’n Langdurige droogte het groot verwoesting aan beide kante van die rivier gesaai, en ek het ondersoek gaan instel. Om Upington te bereik was dit nodig om tweehonderd myl deur ’n dorre landstreek te swoeg. Ons het via Rietfontein gereis – die afgesonderste buitepos in Suidelike Afrika – asook deur Hakskeenpan. Dit is dertig myl lank met ’n vloer so glad en hard dat ons karre teen sestig myl per uur geen stof opgejaag en geen spore nagelaat het nie.
Die gevolge van die droogte was verskriklik. Die Hottentotte wat hierdie wêreld bewoon, het selfs in goeie tye op die soom van bestaan, op die buiterand van aan-die-lewe-bly, gelewe, want hierdie deel van die wêreld is een van die ontoegeeflikste op aarde. Ons het gesien hoe hulle van springkane en wortels gelewe het en hoe hulle miere opgegrawe het. Ek het een van hulle gevra hoe dit met hulle gegaan het, en hy het in Afrikaans gesê: “Meneer, ons Hottentotte kan op die wind en die son lewe, maar met die wit mense hier gaan dit maar helsleg.”
Die Oranjerivier was net ’n rits stagnante poele. Honderde wit boere het na die rivier toe beweeg op soek na water en ’n bietjie weiding – die bietjie wat nog op die walle van die rivier was.
Ons het die rivier oorgesteek en haastig in ’n suidelike rigting gery. Ons is verby Goodhouse, Pella-Pella en ander ongemerkte plekke op die landkaart en het met ’n wye draai weer by die rivier uitgekom, by Vioolsdrif. Oral langs die pad het ons dooie beeste, skape en perde gesien, en geruik. Dit was ’n miserabele reis.
’n Paar families het ’n heenkome by Vioolsdrif gesoek. Hulle het weggevlug van hulle swaar beproefde plase af, want hier het hulle ten minste water gehad om te drink, en die diere wat nog gelewe het, kon darem ’n bietjie kos kry deur aan die wilgers en die riete te vreet.
Toe ons naby die vernouing van die rivier in die kloof op groepe gesinne afgekom het, was hulle totaal uitgehonger. Waar daar ’n boom te vinde was, het ’n hele familie daaronder vir ’n bietjie beskutting gekamp, en net soos die Hottentotte het hulle miere uitgegrawe en jakkalse in ’n strik gevang vir voedsel. Hulle was dapper, geharde mense saam met wie ek gelewe het in die dae van die guerrillaoorlog, en daar het ek hulle voortreflike eienskappe leer ken.
Dit was pateties om te sien hoe die mans ’n kanaal probeer grawe het om die bietjie water wat daar was, na ’n stuk gelyke grond te lei. Hulle het gehoop om koring en mielies daar te saai, maar die vlak was verkeerd, en die ongelyke grond en ’n uitstaande rots het hulle harde werk gekortwiek. Ondergang het hulle in die gesig gestaar.
Ek het een van my karre teruggestuur beskawing toe, en binne twee weke het ingenieurs daar aangekom en binne ’n maand was driehonderd man besig aan die bou van ’n dam en die konstruksie van ’n kanaal.
Waar ek afgekom het op ’n gemeenskap wat aan die sterwe was, is daar vandag tienduisende akkers lande en tuine onder besproeiing en talle gerieflike wonings en families met glimlaggende gesigte. Dit het die belastingbetaler negentigduisend pond gekos, maar hierdie nedersetting wat uit die woestyn opgestaan het, is iets tasbaars wat ek tot stand gebring het.
Ek het later ’n eenvoudige brief ontvang. Die inhoud is as volg:
‘Agbare Heer. Ons, die ondergetekendes, bedank u. U het belowe om ons te help, waaraan ons getwyfel het. Maar u kar se spore was nog sigbaar in die sand toe u werkers hier opgedaag het om die dam te bou, en nou is ons gered.’
Onderaan was die handtekeninge van baie mense.
Met die volgende parlementêre sessie is ek gekritiseer, maar ek het ’n dapper gemeenskap gehelp – mense wat ek jare terug geleer het om te respekteer – en daaroor is ek nie spyt nie.
Why Durban is So Uncivilised
From Divinity Student
by Herman Charles Bosman
At Naudé acted in what we could not help feeling was a quite singular fashion. First he half rose to his feet, emitting a long moan. Then he suddenly slumped back again into his riempie chair, at the same time smacking the open palm of his right hand in a despairing manner against his forehead. His visage was noticeably contorted.
‘All this same old childishness,’ At Naudé exclaimed, ‘that’s supposed to be clever, or that’s supposed to be funny. I can’t stand it anymore, this heavy what’s assumed to be Marico fun. If it’s not Jurie Steyn doing it, it’s Chris Welman. Or it’s Gysbert van Tonder. And if it’s not Jurie Steyn’s wife, it’s Oupa Bekker or it’s me. And if it’s not me, it’s – oh, I tell you, it’s driving me mad. And when I switch on the wireless, it’s the same thing.’
~
So Oupa Bekker said that if it was civilisation that At Naudé wanted to get away from, well, there was always Durban. He had been to Durban only once, Oupa Bekker said, but that was enough. It was quite a story, too, how he got to Durban, in the first place, Oupa Bekker added. But Durban was quite a good place to go, if you were sick and tired of civilisation.
‘The same old thing,’ At Naudé remarked to Oupa Bekker. ‘And I know exactly what you’re going to say, too. It was in the old days. And you went there by mule-cart. Or you were a transport-driver, and you went there by ox-wagon. And on the way back you gave a young student of divinity a lift as far as Kimberley.’
~
‘Every time Oupa Bekker speaks it sounds to me as though he is being introduced by a wireless announcer, and as though there is somebody playing the piano, for background effect. I mean, Oupa Bekker isn’t real to me anymore.
‘Even the way he spits behind his chair – well, it looks to me like a put on kind of spit, if you know what I mean. I don’t feel that Oupa Bekker is spitting just because he has to.’
We looked at At Naudé in amazement. It was clear that he was in a pretty bad way, through too much civilisation – that he was getting over the wireless and from reading newspapers. There was no telling how far this sort of thing could go. We felt that we wanted to help him, if we could.
~
It came as a relief to us – for At Naudé’s sake – to hear Oupa Bekker’s voice once more.
‘The last time I went to Durban wasn’t in the old days, but two years’ ago,’ Oupa Bekker said. ‘And why I said that it was like a story was because I went there by train. I had never before in my life travelled so far by train. And that was a wonderful thing for me. Because I would never have believed, otherwise, that you could journey so far by train. We didn’t once have to get out and walk. Or change to a post-cart. Or mount a horse ready-saddled that would take us along a bridle-path over the worst part of the rante …’
‘Then it couldn’t have been in the Union,’ Chris Welman shouted out, trying to be really funny. ‘You couldn’t have been travelling on the S.A.R.’
We were pleased that Oupa Bekker ignored Chris Welman.
‘No trouble over the whole journey,’ Oupa Bekker continued. ‘It was only when I got off at the station and a Zulu came and pulled my portmanteau out of my hands. I had never in my life seen a Zulu like that. He had bull’s horns on his head, and sea-shells on his feet. That was just how my grandfather had told me that the Zulus were dressed at Vechtkop.’
We laughed at that, of course. After all, those of us who had been to Durban knew that about the rickshaw-pullers – the way they dressed up to look ferocious. But all they did was to transport you and your luggage to a hotel.
‘That sort of talk,’ At Naudé began, his lip curling, ‘and I suppose when you got to the hotel …’
‘That’s why I say that Durban is so uncivilised,’ Oupa Bekker explained. ‘Because it was only when we got to the hotel that the rickshaw-puller started apologising for all the boot-polish brown that was coming off his chin. He was working his way through college, he told me. He said it was steadier work than looking after babies or mowing lawns, and the sea-shells on him rattled as he spoke.
‘He was a divinity student, the rickshaw-puller said.’
Hoekom Durban So Onbeskaaf Is
Uit Divinity Student
deur Herman Charles Bosman
Ons kon nie help om te voel dat At Naudé op ’n buitengewone en ’n taamlike eienaardige manier opgetree het nie. Hy het eers so half opgestaan en ’n beswaarde kreun geuiter. Toe het hy skielik weer teruggesak in sy riempiestoel, terwyl hy terselfdertyd op ’n wanhopige manier met sy regterhandse palm teen sy voorkop geklap het. Sy gelaatstrekke was merkbaar verwronge.
“Dieselfde kinderagtigheid,” het At Naudé uitgeroep, “wat veronderstel is om slim te wees, of wat veronderstel is om snaaks te wees. Ek kan dit net nie meer vat nie, hierdie swarigheid wat kamstig Marico-pret is. As dit nie Jurie Steyn is wat dit doen nie, is dit Chris Welman. Of dis Gysbert van Tonder. En as dit nie Jurie Steyn se vrou is nie, is dit oupa Bekker, of dis ek. En as dit nie ek is nie, is dit – o, ek sê jou, dit maak my mal. En wanneer ek die draadloos aanskakel, is dit dieselfde ding.”
~
Toe het oupa Bekker gesê dat as dit die beskawing was waarvan At Naudé wou wegkom, wel, daar was altyd Durban. Hy was nog net een keer in Durban, het oupa Bekker gesê. En hoe hy in die eerste plek by Durban gekom het, was nogal ’n hele storie, het oupa Bekker bygevoeg. Maar Durban was ’n taamlike goeie plek om te besoek as jy genoeg gehad het van die beskawing.
“Dis dieselfde ou storie,” het At Naudé vir oupa Bekker laat verstaan. “En ek weet nou ook presies wat jy gaan sê. Dit was in die ou dae. En jy het met ’n muilwa daarheen gegaan. Of jy was ’n transportryer, en jy het met ’n ossewa daarnatoe gegaan. En op pad daarheen het jy ’n jong teologiestudent tot by Kimberley laat saamry.”
~
“Elke keer wat oupa Bekker praat, klink dit vir my asof hy deur ’n aankondiger oor die draadloos bekend gestel word, en asof daar iemand is wat die klavier speel vir agtergrondeffek. Jy verstaan, vir my is oupa Bekker nie meer eg en opreg nie.
“Selfs die manier wat hy agter sy stoel spoeg – jy sien, vir my lyk dit asof dit ’n soort aanstellerige manier van spoeg is. Ek voel nie dat oupa Bekker spoeg sommer net omdat hy dit moet doen nie.”
Ons het met verbasing na At Naudé gekyk. Dit was duidelik dat hy heel ontstem was en dat dit beroerd met hom gegaan het – dit was as gevolg van die lees van koerante, en omdat hy te veel beskawing oor die draadloos gekry het. Daar was geen manier om te weet waar dié soort van ding kon eindig nie. Ons het gevoel dat, as ons kon, ons hom graag wou help.
Vir At Naudé se onthalwe, was dit vir ons ’n verligting om weer ’n keer oupa Bekker se stem te hoor.
“Die laaste keer wat ek Durban toe gegaan het, was nie in die ou dae nie, maar twee jaar gelede,” het oupa Bekker gesê. “En waarom ek gesê het dat dit soos ’n storie was, was omdat ek met ’n trein daarheen gegaan het. Ek het nog nooit in my lewe so ver met ’n trein gery nie. En vir my was dit ’n wonderlike ding. Anders sou ek nooit geglo het dat mens so ver met ’n trein kon reis nie. Dit was nie eers een keer nodig om uit te klim en te loop nie, of om oor te klim na ’n poswa nie, of om op ’n klaar opgesaalde perd te klim waarmee ons op ’n ruiterpaadjie oor die ergste deel van die rante kon kom nie.”
“Dan kon dit nie in die Unie gewees het nie,” het Chris Welman dit uitgebasuin om te probeer om daarvan ’n grap te maak. “Jou reistog kon tog nie met die S.A.S. gewees het nie.”
Ons was bly dat oupa Bekker vir Chris Welman geïgnoreer het.
“Die hele reis deur was daar geen probleme nie,” het oupa Bekker aangegaan. “Dít het eers gekom toe ek by die stasie afgeklim het en ’n Zoeloe gekom het en my reistas uit my hande geneem het. In my hele lewe het ek nog nooit so ’n Zoeloe gesien nie. Hy het die horings van ’n bul op sy kop gehad en skulpe uit die see aan sy voete. Dit was net soos my oupa my vertel het hoe die Zoeloes by Vegkop aangetrek was.”
Hieroor het ons natuurlik lekker gelag. Jy sien, dié van ons wat al in Durban was, het geweet van die riksjaboys – die manier wat hulle aangetrek het om boosaardig te lyk. Maar al wat hulle gedoen het, was om jou en jou bagasie na ’n hotel toe te vervoer.
“Daardie soort praatjies …” het At Naudé begin, met sy lippe smalend opgetrek, “en ek veronderstel dat, toe jy by die hotel aangekom het …”
“Dis hoekom ek sê dat Durban so onbeskaaf is,” het oupa Bekker verduidelik. “Want dit was eers toe ons by die hotel aangekom het dat die riksjatrekker verskoning begin maak het oor die bruin skoenpolitoer wat van sy ken begin afkom het. Hy moes werk om by die kollege te kon studeer, het hy my vertel. Hy het gesê dat dié werk bestendiger was as om babas op te pas of om gras te sny. En die skulpe aan hom het geratel terwyl hy gepraat het.
“Die riksjaboy het gesê dat hy ’n teologiestudent was.”
Cattle Thieves and Herdboys
From Idle Talk
by Herman Charles Bosman
‘What about the time our Volksraad member’s brother-in-law himself went down to the station and spoke to the stationmaster very firmly?’ Gysbert van Tonder went on. ‘And he asked the stationmaster if he thought that every farmer in the Groot Marico was a cattle thief. He asked him that straight out, because he had brought witnesses with him. And the stationmaster said, no, but he knew that every Marico farmer was a cattle farmer, and he knew that any cattle farmer could make a mistake.’
We all said, then, that that was quite a different thing. And we said that if you weren’t there to see to it yourself, and you left it to a Bechuana herdboy to go and have a lot of cattle railed to Johannesburg, why, mistakes were almost sure to happen, we said. Thereupon At Naudé started telling us about a mistake that one of his Bechuana herdboys made on a certain occasion, as a result of which six of Koos Nienaber’s best trek-oxen got railed to Johannesburg along with some scrub animals that At Naudé was sending to the market.
‘That was the time Koos Nienaber went to Johannesburg to have his old Mauser mended,’ At Naudé explained. ‘And it just happened that because he didn’t know where to get off, Koos Nienaber was shunted onto a siding, somewhere past Johannesburg station. And what should take place but that Koos Nienaber alighted from his second-class compartment just at the same time that his six trek-oxen should be walking out of a truck on the other side of the line. That caused quite a lot of trouble, of course. And before he got his six trek-oxen back, Koos Nienaber had to explain to a magistrate what he meant by loading all the five chambers of his Mauser on a railway platform, even though the bolt action and foresight of the Mauser were in need of repair. I believe the magistrate said that there were quite enough brawls and ugly scenes that had to do with gun-play taking place in Johannesburg every day, without a farmer having to come all the way from the Marico with a rusty Mauser to add to all that unpleasantness. Naturally, I gave my Bechuana herdboy a good straight talking-to about it afterwards, for being so ignorant.’
At Naudé paused, as though inviting one of us to say something. But we had none of us any comment to make. For we had long ago heard Koos Nienaber’s side of the story. And from what he had told us, it would appear that all the fault did not lie with At Naudé’s herdboy. At Naudé seemed to fit a little into the story, himself.
‘Anyway,’ At Naudé added – smiling in a twisted sort of way – ‘what Koos Nienaber was most sore about, in court, was that that Johannesburg magistrate spoke of his Mauser as a rusty old fowling-piece.’
Koos Nienaber didn’t object to the fowling-piece part of it, so much, At Naudé said, because he wasn’t quite sure what a fowling-piece was. But it took him a long time to get over the idea of the magistrate saying that his Mauser was rusty.
There was an uncomfortable silence, once again. It was broken by young Johnny Coen. Often, in the past, when there had been some misunderstanding in Jurie Steyn’s post office, Johnny Coen had said something to smooth matters over.
‘Maybe it’s like what it says in the Good Book,’ Johnny Coen remarked. ‘Perhaps it’s to do with Mammon. Perhaps if we sought the Kingdom of Heaven more, then we wouldn’t have such thoughtless things happening. Like a farmer sending some of his own neighbour’s cattle to the market by mistake. It’s a mistake that happens with every truck-load, almost. I was working at Ottoshoop siding, and I know. It used to give the stationmaster there grey hairs. Loading a lot of cattle into a truck and then not knowing how many would have to be unloaded again before the engine came to fetch that truck. And all the time it was through some mistake, of course. A mistake on the part of an ignorant Bechuana herdboy.
It was then that some of us remembered the mistakes that the herdboy of Deacon Kirstein had made, long ago, along those same lines. We felt not a little pained at having to mention those mistakes, considering the high regard in which we held Deacon Kirstein, who was Jurie Steyn’s wife’s cousin. We only made mention of it because of the circumstance that that mistake on the part of the deacon’s herdboy had gone on over a period of years, before it was detected. And maybe the mistake would never have been found out, either, if it wasn’t that, along with a truck full of Deacon Kirstein’s Large White pigs, there was also loaded a span of mules belonging to a near neighbour of Deacon Kirstein.
And because he was already a deacon, we all felt very sorry for Deacon Kirstein, to think that his herdboy should be so ignorant. And we winked at each other a good deal, too, in those days, one Marico farmer winking at another. And we said that it was just too bad that Deacon Kirstein should have so uneducated a herdboy, who couldn’t tell the difference between a Large White and a mule. And we would wink a lot more.
That was the line that the conversation suddenly took, in Jurie Steyn’s voorkamer. We were just recalling the old days, we said to each other.
And we were enjoying this talk about the past. And we could see that Jurie Steyn was enjoying it also. And then Johnny Coen tried to spoil everything. Johnny Coen, without anybody asking him, began to talk about the Sermon on the Mount. And let any of us that was without sin, Johnny Coen added, cast the first stone.
Jurie Steyn summed it all up.
‘Maybe a lot of sense gets talked here in my post office,’ Jurie Steyn said, ‘but a lot of crap also.’
Jurie Steyn said that word softly, because he didn’t want his wife to hear.
Beesdiewe en Veewagters
deur Herman Charles Bosman
“Wat van daardie keer toe ons volksraadslid se swaer self stasie toe gestap het om heel ernstig en ferm met die stasiemeester te gaan praat?” het Gysbert van Tonder voortgegaan. “En hy het die stasiemeester gevra of hy gedink het dat elke boer in die Groot Marico ’n beesdief was. Dit het hy hom sommer reguit gevra, want hy het getuies saam met hom gehad. En die stasiemeester het ‘nee’ gesê, maar hy het geweet dat elke Marico boer ’n beesboer was, en hy het geweet dat enige beesboer ’n fout kon maak.”
Toe het ons almal gesê dat dit iets heeltemal anders was. En ons het gesê dat, as jy nie daar was om self toesig te kon hou nie, en jy dit aan ’n Betsjoeana-veewagter oorgelaat het om ’n klomp beeste na Johannesburg te verspoor, wel, dan kon jy seker wees dat daar foute sou insluip, het ons gesê. Vervolgens het At Naudé ons begin vertel van ’n fout wat een van sy Betsjoeana-veewagters op ’n sekere geleentheid gemaak het. Die gevolg was dat ses van Koos Nienaber se beste trekosse saam met ’n klomp pruldiere wat At Naudé mark toe gestuur het, op die spoor na Johannesburg beland het.
“Dit was daardie keer toe Koos Nienaber Johannesburg toe gegaan het om sy ou Mauser te laat opknap,” het At Naudé verduidelik. “En dit het toe só gebeur dat Koos Nienaber nie geweet het waar om af te klim nie, en is hy toe op ’n syspoor êrens verby Johannesburg gerangeer. En dit was toe só dat, presies op daardie oomblik toe Koos Nienaber vanuit sy tweedeklaskompartement afgeklim het, sy ses trekosse uit ’n wa aan die anderkant van die spoor uitgestap het. Dit het natuurlik ’n hele klomp moeilikheid veroorsaak. En voordat hy sy ses trekosse teruggekry het, moes Koos Nienaber aan die magistraat verduidelik wat sy bedoeling was om al vyf die kamers van sy Mauser daar op die spoorwegplatform te laai – en dit ten spyte daarvan dat die grendel en die visier bietjie regmaak nodig gehad het. Die magistraat het glo gesê dat daar elke dag in Johannesburg heeltemal genoeg bakleierye en relletjies was wat te doene gehad het met die rondgeneukery met vuurwapens. En dit sonder dat ’n boer die hele pad van die Marico af met ’n geroeste Mauser moes kom om tot die onaangenaamheid by te dra. Natuurlik het ek daarna my Betsjoeana-veewagter goed die Leviete voorgelees omdat hy so dom was.
En hier het At Naudé stilgebly asof hy een van ons uitgenooi het om iets te sê. Maar nie een van ons het iets gehad om te sê nie. Want ons het lank gelede al Koos Nienaber se kant van die storie gehoor. En van dit wat hy ons vertel het, het dit nie gelyk of al die foute by At Naudé se veewagter gelê het nie. Dit het gelyk of At Naudé self ook so bietjie deel van die storie was.
“In elk geval,” het At Naudé met ’n skewe soort van glimlag bygevoeg, “wat Koos Nienaber die meeste in die hof oor gekrenk gevoel het, was dat die Johannesburgse magistraat na sy Mauser verwys het as ’n geroeste ou “fowling-piece”.
Koos Nienaber het nie juis te veel beswaar gemaak teen die “fowling-piece” gedeelte nie, het At Naudé gesê, want hy was nie heeltemal seker wat ’n “fowling-piece” was nie. Maar dit het hom ’n hele ruk geneem om oor die gedagte te kom dat die magistraat gesê het dat sy Mauser geroes was.
Weereens was daar ’n ongemaklike stilte. Dit is deur Johnny Coen verbreek. Baie keer in die verlede wanneer daar ’n misverstand in Jurie Steyn se poskantoor opgeduik het, het Johnny Coen iets te sê gehad om dinge mooi uit te stryk.
“Miskien is dit soos wat daar in die Boek der Boeke gesê word,” het Johnny Coen opgemerk. “Miskien het dit met Mammon te doen. As ons miskien die Koninkryk van die hemele meer opsoek, dan sou sulke onbesonne dinge nie plaasvind nie. Soos wat ’n plaasboer per ongeluk sy buurman se beeste mark toe stuur. Dit is ’n fout wat omtrent met elke trokvrag gebeur. Ek het by die Ottoshoopspoorhalte gewerk, en ek weet. Dit het die stasiemeester gewoonlik gryshare gegee – om ’n klomp beeste op die trok te laai en om dan nie te weet hoeveel jy weer sou moes aflaai voordat die lokomotief daardie trok kom haal nie. En die hele tyd was dit natuurlik as gevolg van een of ander fout. ’n Fout deur ’n dom Betsjoeana-veewagter.
Dit was toe dat een van ons die soortgelyke fout wat diaken Kirstein se veewagter ’n lang ruk gelede gemaak het, onthou het. Ons het nie net ’n bietjie pyn gevoel om daardie foute te noem nie, as jy al die eerbied wat ons vir diaken Kirstein gehad het, in ag neem – en hy was Jurie Steyn se vrou se neef, nogal. Ons het dit ook net genoem as gevolg van die omstandigheid dat daardie fout van die diaken se veewagter jare lank al aan die gebeure was voordat dit ontdek is. En miskien sou hulle die fout nooit agtergekom het nie, as dit nie was nie dat saam met die trok vol van diaken Kirstein se groot wit varke, daar ook ’n span muile opgelaai is wat aan ’n buurman van diaken Kirstein, daar naby aan hom, behoort het.
En omdat hy alreeds ’n diaken was, het ons baie jammer gevoel vir diaken Kirstein, om te dink dat sy veewagter so dom kon wees. En ons het in daardie dae ook nogal baie vir mekaar geknipoog – soos een Marico-plaasboer vir ’n ander knipoog. En ons het gesê dat dit darem ’n groot jammerte was dat diaken Kirstein so ’n dom veewagter moes hê, wat nou nie eers die verskil kon sien tussen ’n Groot Witte en ’n muil nie. En ons het ’n hele paar keer weer geknipoog.
Dit was die rigting wat die gesprek ewe skielik daar in Jurie Steyn se poskantoor ingeslaan het. Ons was maar net besig om die ou dae in herinnering terug te roep, het ons aan mekaar gesê.
En ons het hierdie geselsery oor die verlede baie geniet. En ons kon sien dat Jurie Steyn dit ook baie geniet het. En toe het Johnny Coen probeer om dit alles te gaan staan en bederf. Johnny Coen het, sonder dat iemand hom gevra het, begin praat oor die Bergpredikasie. En laat enigeen van ons wat sonder sonde is, het Johnny Coen bygevoeg, die eerste klip gooi.
Jurie Steyn het dit alles opgesom.
“Miskien word daar hier in my poskantoor ’n hele klomp sin gepraat,” het Jurie Steyn gesê, “maar ’n hele klomp stront ook.”
Jurie Steyn het daardie woord saggies gesê, want hy wou nie sy vrou dit laat hoor nie.
A Long and Heartfelt Love Letter
From Lara – The Untold Story That Inspired Doctor Zhivago
by Anna Pasternak
‘Many years will go by. I shall then no longer be alive. There will be no return to the times of our fathers and grandfathers. This would, indeed, be both undesirable and unnecessary. But at last there will appear more things that have long lain dormant: noble, creative and great things. It will be a time of final accounting. Your life will be rich and fruitful as never before.
Think of me then.’
~
When I began Lara, I was secretly concerned that I would discover that Boris had used Olga. As I dug deeper into the story, I was relieved to find that this was far from the case. It was the authorities who used Olga. True, Boris did not save her by publicly ‘claiming’ her. But he loved her. I believe the depth and passion of his ardour differed from anything he felt for either of his wives. Not just out of gratitude that Olga risked her life in loving and standing by him. But because she understood him; she had a deep inner knowing that in order for him to find a resting place of fulfilment within himself, he needed to write Doctor Zhivago.
Although he did not do the one thing Olga desperately wanted – he did not leave his wife for her – from the moment he pledged himself to her, he did his utmost within the constraints of his domestic situation to honour her and her family. He supported them financially, he loved Irina as the daughter he never had, and he trusted Olga with his most precious commodity – his work. He sought her advice, her editing and typing assistance. And what is Doctor Zhivago, if not his long and heartfelt love letter to her?
As I wrote Lara, I was surprised to develop a more tolerant affection for Boris. I felt like a close friend or relative who overlooks someone’s annoying idiosyncrasies – in Boris’s case, his self-absorbed soliloquies, his false modesty, his vanity, his addiction to high-drama – due to an intrinsic and burgeoning fondness. As Boris began to write Doctor Zhivago, refusing to be crushed by the pressure of the Soviet state, I grew in admiration for him. I salute his granite defiance, I applaud his rebellious spirit, and I bow down before his monumental courage, especially his publish-and-be-damned attitude to Feltrinelli and the publication of the novel.
As I began to champion him, I mostly forgave his shortcomings, just as Olga and Irina did. I could see the complexity of the man and his situation. The inconsistency of his character. He was both hero and coward, genius and naïve fool, tortured neurotic and clinical strategist. His loyalty to Russia and her people never wavered. His loyalty to Olga was never steadfast. In spite of everything she did for him, including being prepared to die for him, she could not rely on him.
There were times when I felt immeasurably frustrated by his weakness; his letter to Olga from Tbilisi, when he rejected her desire for marriage, citing their mythical connection as more important than anything as mundane and everyday as marriage, infuriated me. Olga was right; he was wrong. If he had married her, the Soviet authorities would not have dared to treat her so cruelly and unnecessarily after his death.
Yet at other times, I ached for him. When I wrote of the savaging he received after the Nobel Prize award, his pain was palpable, his suffering agonising. If it wasn’t for Olga, he might well have committed suicide. She was his strength when his resolution was finally extinguished; she was his guiding light when all around him seemed interminably dark. When they were separated, his letters show the extent of his love, missing and need for her.
But in the end, for all his blistering brilliance, he did not save Olga. I can appreciate that at the conclusion of his life, he did not have the energy to fight any more. Every ounce of his potency was drained in defying the authorities to ensure that Doctor Zhivago was published. In this, at least, he ensured that Olga, his Lara, would never be forgotten. While she was fighting for him in the Lubyanka, he was at least exalting her in the pages of his book. She lost two of his children; the legacy of Doctor Zhivago is their only child. Both Lara and Yury gain immortality through Yury’s poems, the true fruit of their love. Pasternak intended all along to redeem himself by immortalising Olga as Lara. Perhaps on one level he was right; their love would remain everlasting. As he wrote in Doctor Zhivago:
‘It was not out of necessity that they loved each other, “enslaved by passion”, as lovers are described. They loved each other because everything around them willed it, the trees and the clouds and the sky over their heads and the earth under their feet. Perhaps their surrounding world, the strangers they met in the street, the landscapes drawn up for them to see on their walks, the rooms in which they lived or met, were even more pleased with their love than they were themselves.’
’n Lang Innige Liefdesbrief
deur Anna Pasternak
“Baie jare sal verbygaan. Ek sal nie meer lewe nie. Daar sal geen terugkeer wees na die dae van ons vaders en grootvaders nie. Dit sal inderdaad beide ongewens en onnodig wees. Maar einde ten laaste sal daar meer dinge te voorskyn kom, dinge wat lank sluimerend gelê het: edele, skeppende en groot dinge. Dit sal ’n tyd van finale afrekening wees. Soos nog nooit tevore nie, sal jou lewe ryk en vrugbaar wees.
Dan moet jy aan my dink.”
~
Toe ek met die skryf van Lara begin het, was ek heimlik besorg dat ek sou ontdek dat Boris vir Olga misbruik het. Maar soos ek dieper in die storie gedelf het, was ek verlig dat dit glad nie die geval was nie. Olga was deur die owerhede misbruik. Dit is waar dat Boris nie in die openbaar “aanspraak” op haar gemaak het nie. Maar hy het haar liefgehad. Ek glo die diepte en passie van sy hartstog het verskil van enigiets wat hy vir beide van sy vrouens gevoel het. Dit was nie net uit dankbaarheid dat Olga haar lewe op die spel geplaas het deur hom lief te gehad het en ondersteun het nie – sy het hom verstaan; sy het ’n diep intieme wete gehad dat dit vir hom nodig was om Doctor Zhivago te skryf, sodat hy in homself ’n rusplek van verwesentliking kon vind.
Hoewel hy nie die een ding gedoen het wat Olga ontsettend graag wou gehad het nie – hy het nie sy vrou gelos ten gunste van haar nie – van die oomblik af wat hy homself aan haar verbind het, het hy sy bes gedoen om haar en haar familie te verheerlik binne die beperkinge van sy huislike situasie. Hy het hulle finansieel ondersteun en Irina liefgehad soos die dogter wat hy nooit gehad het nie. Verder het hy Olga vertrou met sy kosbaarste kommoditeit – sy werk. Hy het haar raad verkry en sy het hom gehelp met die redigering en die tikwerk. En wat anders kan Doctor Zhivago tog wees as ’n lang, innige liefdesbrief aan haar?
Terwyl ek Lara geskryf het, het dit my verbaas dat ek ’n verdraagsamer toegeneentheid teenoor Boris ontwikkel het. Ek het soos ’n hegte vriend of familielid gevoel wat toesig gehou het oor iemand se ontstellende eienaardighede – in Boris se geval, sy selfbehepte alleensprake, sy vals beskeidenheid, sy verwaandheid, sy verslawing aan die hoogs dramatiese – as gevolg van ’n wesentlike en ontluikende liefde daarvoor. Toe Boris Doctor Zhivago begin skryf het en geweier het dat die druk van die Sowjetstaat hom ondergekry het, het my bewondering vir hom begin groei. Ek loof sy granietvaste weerstand en prys sy rebelse gees en sy enorme moed, veral sy publiseer-en-na-die-duiwel houding teenoor Feltrinelli en die publikasie van die roman.
Toe ek hom begin ondersteun het, het ek die meeste van sy tekortkominge oor die hoof gesien, net soos Olga en Erina. Ek kon die kompleksiteit van die man en sy situasie insien. Die inkonsekwensie van sy karakter – hy was beide held en lafaard, genie en naïewe gek, gefolterde neuropaat en kliniese strateeg. Sy lojaliteit aan Rusland en die Russiese volk het nooit gewankel nie. Sy lojaliteit teenoor Olga was nooit bestendig nie. Ten spyte van alles wat sy vir hom gedoen het en dat sy ook bereid was om vir hom te sterf, kon sy tog nie op hom vertrou en staatmaak nie.
Daar was tye dat ek mateloos gefrustreerd gevoel het deur sy swakheid; sy brief aan Olga van Tbilisi af, toe hy haar begeerte om met hom te trou, verwerp het. Dat hy hulle mitiese verbondenheid as belangriker beskou het as iets so aards soos alledaagse egverbintenis, het my woedend gemaak. Olga was reg; hy was verkeerd. As hy met haar getrou het, sou die Sowjet-owerhede dit nie gewaag het om haar na sy dood so sonder rede so wreed te behandel het nie.
Tog was daar ander tye wat ek medelye met hom gehad het. Toe ek geskryf het oor die wreedheid wat hy na die Nobelprystoekenning ervaar het, was sy pyn amper tasbaar en sy lyding smartlik. As dit nie vir Olga was nie, kon hy dalk selfmoord gepleeg het. Sy was sy krag toe sy vasberadenheid uiteindelik geblus was; sy was sy rigsnoer toe alles om hom eindeloos donker was. Toe hulle van mekaar geskei was, het sy briewe die omvang van sy liefde vir haar gewys – hoe hy haar gemis het en hoe nodig hy haar gehad het.
Maar aan die einde, ten spyte van al sy briljantheid, het hy Olga nie gered nie. Ek kan verstaan hoe, aan die einde van sy lewe, hy nie die energie gehad het om verder te baklei nie. Elke greintjie van sy krag en vermoë was getap deur die trotsering van die owerhede om te verseker dat Doctor Zhivago gepubliseer is. Hiermee het hy ten minste verseker dat Olga, sy Lara, nooit vergeet sou word nie. Terwyl sy vir hom in Lubyanka baklei het, het hy haar ten minste opgehemel en verheerlik in die bladsye van sy boek. Sy het twee van sy kinders verloor; die erflating van Doctor Zhivago is hulle enigste kind. Beide Lara en Yury het onsterflikheid deur Yury se gedigte bereik – die ware vrugte van hulle liefde. Pasternak was deurentyd van voorneme om sy skuld te delg deur Olga onsterflik te maak – deur Lara. Miskien was hy oor een ding reg – hulle liefde sou vir ewig onsterflik bly. Soos hy in Doctor Zhivago geskryf het:
“Hulle het mekaar nie uit noodsaak liefgehad nie. Nie ‘verslaaf deur hartstog’ soos minnaars beskryf word nie. Hulle het mekaar liefgehad omdat alles om hulle dit só wou gehad het – die bome en die wolke en die lug bokant hulle en die aarde onder hulle voete. Miskien was die wêreld om hulle – die vreemdelinge wat hulle in die straat ontmoet het, die landskap wat daar vir hulle op hulle wandelinge te sien was, die kamers waarin hulle gewoon of ontmoet het – selfs meer ingenome met hulle liefde as wat hulle self was.”
