A Pale Wind in a Tall Tree
by Herman Charles Bosman
It was a simple story that Gerrit van Biljon told me, and he took a long time over it, and when he had finished with the telling, it was like no story at all. And that was one of the reasons why I liked his story.
‘I am planting bluegum trees,’ Gerrit van Biljon said, ‘in those holes that I am digging. For shade.’
I was speechless.
‘But trees, Neef Gerrit’ I said, ‘trees! Surely the whole Marico is full of trees. I mean, there’s nothing here but trees. We can’t even grow mealies. Why, you had to chop down hundreds of trees to clear a space for your homestead and the cattle-kraal. And they’re all shady trees, too.’
Gerrit van Biljon shook his head. And he told me the story of how he met his wife Sarie on her father’s farm in Schweizer-Reneke, in front of the farmhouse, under a tall bluegum. It was a simple story of a boy and a girl who fell in love. Of initials carved on a white tree-trunk. Of a smile in the dusk. And hands touching, and a quick kiss. And tears. Oh, it was a very simple story that Gerrit van Biljon told me. And as he spoke I could see that it was a story that would go on for ever. Two lovers in the evening, and a pale wind in a tall tree. And Sarie’s red lips. And two hearts haunted for ever by the fragrance of the bluegum trees. No, there was nothing at all in that story. It was the sort of thing that happens every day. It was just something foolish about the human heart.
‘And if it had been any other than a bluegum tree,’ Gerrit van Biljon said, ‘it wouldn’t have been the same thing.’
I knew better, of course, but I did not tell him so.
Then Gerrit explained that he was going to plant a row of bluegums in front of his house.
‘I’ve ordered the plants from the Government Test Station in Potchefstroom,’ he went on. ‘I’m getting only the best plants. It takes a bluegum only twelve years to grow to its full height. For the first couple of years the trees will hardly grow at all, because of the stones. But after a few years, when the roots have found their way into the deeper parts of the soil, the trunks will shoot up very quickly. And in the late afternoons I shall sit under the tallest bluegum, with my wife beside me, and our children playing about. The wind stirring through a bluegum makes a different sound from when it blows through any other tree. And a bluegum’s shadow on the ground has a feeling altogether different from any other kind of shadow. At least, that’s how it is for me.’
Gerrit van Biljon said that he didn’t even care if a pig occasionally wandered away from the trough at the back of the house, at feeding time, and scratched himself on the trunk of one of the trees. That was how tolerant the thought of the bluegums made him feel.
‘Only,’ he added, rather quickly, ‘I only hope the pig doesn’t overdo it. I don’t want him to make a habit of it, of course.’
‘Perhaps I will even read a book under one of the trees, some day,’ Gerrit said, finally. ‘You see, outside of the Bible I have never read a book. Just bits of newspaper and things. Yes, perhaps I will even read a book. But mostly – well, mostly I will just rest.’
So that was Gerrit van Biljon’s story.
~
As he had prophesied, the bluegums, after not seeming to want to grow at all, at first, suddenly started to shoot up, and they grew almost to their full height in something over eight years.
And I often saw Sarie sitting under the tallest tree, with her youngest child playing on the grass beside her, and I was sure that Gerrit van Biljon rested as peacefully under the withaak by the foot of the koppie at the far end of the farm as he would have done in the bluegum’s shade.
’n Bleekvaal Wind in ’n Hoë Boom
deur Herman Charles Bosman
Dit was ’n eenvoudige en onopgesmukte verhaal wat Gerrit van Biljon my vertel het, en dit het hom lank geneem om dit te vertel, en na hy die storie klaar vertel het, het dit glad nie na ’n storie geklink nie. En dit was een van die redes hoekom ek van sy storie gehou het.
“Ek plant bloekombome,” het Gerrit van Biljon gesê, “in die gate wat ek nou hier aan die grawe is. Vir skaduwee.”
Ek was sprakeloos.
“Maar bome, neef Gerrit,” het ek gesê, “bome! Maar sweerlik man, die hele Marico is dan vol bome. Jy weet mos, hier is niks anders as bome nie. Ons kan nie eers mielies hier plant nie. Jitte man, jy moes dan honderde bome uitkap om die plek skoon te maak vir jou opstal en die beeskraal. En hulle is ook almal bome wat skaduwees gooi.”
Gerrit van Biljon het sy kop geskud. En hy het my die storie vertel van hoe hy in Schweizer-Reneke sy vrou, Sarie, voor die plaashuis onder ’n hoë bloekomboom op haar pa se plaas ontmoet het. Dit was ’n eenvoudige storie van ’n seun en ’n meisie wat op mekaar verlief geraak het. Van voorletters wat op ’n wit boomstam uitgekerf is. Van ’n glimlag in die skemer. En hande wat mekaar aanraak en ’n hupse soentjie. En trane. O ja, dit was ’n baie eenvoudige storie wat Gerrit van Biljon my vertel het. En terwyl hy gepraat het, kon ek sien dat dit ’n storie was wat vir altyd sou aangaan. Twee minnaars in die aand en ’n bleekvaal wind in ’n hoë boom. En Sarie se rooi lippies. En die geur van die bloekombome wat vir ewig in hulle harte sal bybly. Nee wat, daar het niks in daardie storie gesteek nie. Dit was die soort van ding wat daagliks aan die gebeure is. Dit was maar net ’n verspotte ding rakende die hart van ’n mens.
“En as dit enige ander boom en nie ’n bloekomboom was nie,” het Gerrit van Biljon gesê, “sou dit nie dieselfde gewees het nie.”
Ek het beter geweet, maar ek het hom dit liewer nie vertel nie.
Toe het Gerrit verduidelik dat hy ’n ry bloekombome voor sy huis gaan plant.
“Ek het die plantjies van die regering se proefplaas op Potchefstroom bestel,” het hy verder vertel. “Ek kry slegs die beste plante. Dit vat ’n bloekom slegs twaalf jaar om tot sy volle hoogte te groei. Vir die eerste paar jaar sal die bome omtrent niks groei nie omrede al die klippe. Maar na ’n paar jaar wanneer die wortels hulle pad na dieper grond gevind het, sal die boom baie vinnig groter word. En laat in die middae sal ek langs my vrou onder die grootste bloekom sit, en ons kinders sal daar rondspeel. Die roerende geluid van die wind deur ’n bloekom klink anders as wanneer dit deur enige ander boom waai. En die skaduwee van ’n bloekom op die grond het ’n heel ander gevoel as enige ander soort skaduwee. Dit is in elk geval hoe dit vir my is.”
Gerrit van Biljon het bygevoeg dat hy self ook nie juis sou omgee as ’n vark so nou en dan met voertyd, van die trog agter die huis afdwaal om homself teen die stam van een van die bloekombome te kom krap nie. Dit was hoe verdraagsaam die gedagte van die bloekoms hom laat voel het.
“Maar,” het hy heel gou bygevoeg, “ek hoop net die vark sal nie te ver gaan en dit oordoen nie. Ek wil natuurlik nie hê hy moet ’n gewoonte daarvan maak nie.”
“Miskien sal ek eendag selfs ’n boek onder die boom sit en lees,” het Gerrit ten slotte gesê. “Jy sien, behalwe vir die Bybel het ek nog nooit ’n boek gelees nie. Net stukkies in die koerant, ensovoorts. Ja, miskien sal ek tog ’n boek lees. Maar ek wil meestal – wel, die meeste van die tyd, sal ek net daar sit en rus.”
En so het Gerrit van Biljon se storie geklink.
~
Soos hy voorspel het, was die bloekoms aanvanklik nie lus om te groei nie, maar skielik het hulle opgeskiet, en na iets soos agt jaar was hulle amper volgroeid.
En ek het Sarie gereeld onder die hoogste boom sien sit, terwyl haar jongste kind op die gras langs haar gespeel het. En ek was seker dat Gerrit van Biljon net so rustig onder die withaak aan die voet van die koppie by die verste end van die plaas gerus het soos hy in die skadu van die bloekomboom sou gedoen het.
Vin De Constance
From Vin de Constance
by Michel Roux Jr.
‘Vin de Constance: … a name, an appellation and a style of wine that has survived and transcended time, despite the vagaries of history and the affairs of men’. – Michael Fridjhon
Favoured by kings and emperors, preferred by the aristocracy, and acquired by generals, the ‘sweet, luscious and excellent’ wine from Constantia rivalled the appeal of Tokay in the European courts of the 18th and 19th centuries.
This sought-after status was no small achievement by a Dutch settlement at the tip of Africa, which had planted vines in order to supply wine to the Dutch East India Company ships plying the spice trade.
The first wine was made at the Cape of Good Hope in 1659. But the story of the legendary Constantia wine began in 1685 with Governor Simon van der Stel, who saw the small colony not as a half-way house to India, but as a gateway to Europe.
Although Dutch East India Compny servants were forbidden to own private property, wine-loving Van der Stel secured for himself a grant of land the size of Amsterdam at the time, which he named Constantia. The land was not randomly chosen, but carefully selected in a valley between two great oceans – the Atlantic and the Indian – cooled by moisture-laden winds, with soil that suited his purposes. In this piece of paradise, he set out to make the best wine that the Cape could produce.
Anders Sparman, the Swedish botanist who sailed around the world with Captain Cook, visited Constantia several times in 1772 and expressed his astonishment at the degree of demand from Europe for ‘the racy, very delicate dessert wine which has something peculiarly agreeable in the aroma of it’.
Almost all the crowned heads tasted and ordered it. A register of wines from 1777 records that King Frederick the Great of Prussia had 52 bottles of ‘Cap S. Constantia’ in his cellar at Schloss Sanssouci, the castle he built at Potsdam and now a World Cultural Heritage site. In an imaginative restoration project, the cellar has been preserved as a museum and restocked with the modern equivalents of the wines the king enjoyed. Vin de Constance stands proudly in their company.
While Van der Stel established Constantia’s reputation for excellent wine, it was Hendrik Cloete who fulfilled the governor’s dream fifty years after his death. Though not a direct successor through family ties, Hendrik was Van der Stel’s spiritual heir, sharing both his intense love of the soil and his determination to make and market the best wine in the country.
Constantia wine began to fetch high prices at well-attended auctions in cities like Amsterdam, Rotterdam and Delft, its popularity borne out by a letter sent home to England by one of the many tourists who enjoyed Hendrik’s hospitality: ‘The fame of Constantia wine has spread throughout Europe … it is curious to hear an obscure African farmer talk of the monarchs of Europe as his eager customers’.
So alluring was his ‘sweet as honey’ wine, that Constantia was said to be the cause of the British occupation of the Cape. French artist and traveller Milbert, who visited Constantia in 1804 and tasted the nectar, repeated the rumour that the British, as the only great maritime power in the world without their own wines, and with a vast and thirsty fleet, had captured the Cape for its vineyards alone.
While this is undoubtedly Gallic exaggeration, they certainly targeted Constantia. A battalion of British broke into Hendrik’s cellar, breaking casks and quaffing his priceless wines in the aftermath of the Battle of Blouberg.
But it was sound policy to keep the conquerors sweet. A vast quantity of Constantia was shipped to England ‘to soften the temper of Ministers and to sweeten the lips of Royalty itself’, according to William Wilberforce Bird. Letters sent to and from Downing Street organised the delivery of sixty casks of Constantia ‘for the use of His Majesty’. Apart from George IV’s kingly share, the British Prime Minister was allocated a hundred half-aums, the Colonial Secretary’s portion was fifty, and astute governors, admirals, judges and paymasters down the line acquired a cask or two.
Colonel Arthur Wellesley of the 33rd regiment, later to achieve fame as the Duke of Wellington, also found Mr Cloete’s wine to his liking. Quartered at the officers’ mess in Wynberg during his sojourn in the Cape, he rarely accepted invitations, but made an exception for weekly dinners at the home of a Mr Walker, whose major domo was an emancipated slave and connoisseur of Cape wine. However, the colonel was judicious in his intake, and was always able to ride home.
Wellington’s taste was shared by his French foe. Napoleon, during his five-year exile on the island of St. Helena, found solace in a bottle of Constantia a day. (A ‘General Statement of the Wines supplied for General Bonaparte’s Establishment’, dated October 1816 through to 30 June 1817, shows that the three-monthly tally varied between 90 to 92 bottles.) The emperor kept this cache for his exclusive enjoyment, and is believed to have asked for a glass shortly before he died.
Gastronomes like Brillat-Savarin and the Marquis de Béchamel savoured the wine’s sweet sensuousness. Novelists of the day praised its supportive qualities. Ever practical, Jane Austen recommends that Elinore Dashwood, heroine of Sense and Sensibility, try a glass of Constantia for its ‘healing powers on a disappointed heart’. In Edwin Drood, Charles Dickens, in similar vein, describes ‘the support embodied in a glass of Constantia and a home-made biscuit’.
~
In 1986 the first vintage of Vin de Constance was released to critical acclaim. A golden, aromatic wine, with an intense and lingering sweetness, it was made from vines planted on the lower slopes of Klein Constantia, once part of Van der Stel’s original farm.
The ‘sweet, luscious and excellent’ wine of Constantia was once more on the market, reflecting its historic tradition in every bottle.
Vin De Constance
Uit Vin de Constance
deur Michel Roux Jr.
“Vin de Constance: … ’n naam, ’n titel en ’n wynstyl wat behoue gebly en bo die tyd uitgestyg het, in weerwil van die grille en giere van die geskiedenis en die affêres en gedoentes van mense”. – Michael Fridjhon
Dit het byval gevind by konings en keisers, die aristokrasie het voorkeur daarvoor getoon en dit is deur generaals bekom – hierdie “soet, wellustige en uitmuntende wyn” uit Constantia. Dit het in die 18de en 19de eeue teen die gewildheid van Tokaywyn in die Europese howe meegeding.
Hierdie gesogte status was geen geringe prestasie vir ’n Hollandse nedersetting aan die punt van Afrika nie. Hulle het wynstokke geplant met die doel om wyn te voorsien aan die skepe van die Nederlandse Oos-Indiese Kompanjie wat die speseryhandel bedryf het.
Die eerste wyn aan die Kaap die Goeie Hoop is in 1659 geproduseer. Maar die storie van die legendariese Constantiawyn het in 1685 met goewerneur Simon van der Stel begin. Hy het die klein kolonie nie as ’n verversingstasie na Indië beskou nie, maar eerder as ’n poort na Europa.
Hoewel die dienaars van die Nederlandse Oos-Indiese Kompanjie verbied was om private eiendom te besit, het Van der Stel met sy voorliefde vir wyn, vir hom ’n stuk grond wat die grootte van die destydse Amsterdam was, aangeskaf. Hy het dit Constantia genoem. Die stuk grond is nie lukraak gekies nie, maar is versigtig in ’n vallei tussen twee groot seë – die Atlantiese en die Indiese oseane – uitgesoek, waar daar koel, voggelaaide winde gewaai het en met grond wat sy doel gedien het. In hierdie stukkie paradys het hy begin om die beste wyn te maak wat die Kaap kon produseer.
Anders Sparman, die Sweedse plantkundige, wat saam met kaptein Cook om die wêreld geseil het, het in 1772 Constantia verskeie kere besoek, en hy het sy verbasing uitgespreek oor die mate van aanvraag wat daar uit Europa bestaan het vir dié “pikante, heel delikate dessertwyn met iets besonders in sy aroma”.
Amper al die gekroonde hoofde het dit geproe en toe bestel. In ’n wynregister wat uit 1777 dateer, is opgeteken dat koning Frederik die Grote van Pruise, 52 bottels “Cap S. Constantia” in sy kelder by Schloss Sanssouci gehad het – dis die kasteel wat hy by Potsdam gebou het wat nou ’n wêrelderfenisterrein is. In ’n vindingryke restourasieprojek word die kelder as ’n museum bewaar en is dit opnuut voorsien van moderne gelykwaardige wyne net soos dié wat destyds deur die koning geniet is. Vin de Constance staan trots in hulle midde.
Terwyl Van der Stel Constantia sy reputasie vir uitstekende wyn blywend gemaak het, was dit eintlik Hendrik Cloete wat vyftig jaar na die goewerneur se dood, laasgenoemde se droom verwesentlik het. Hoewel hy nie na gelang van familiebande ’n direkte opvolger was nie, was Van der Stel se erfgenaam eintlik Hendrik omdat beide van hulle ’n intense liefde vir die grond gehad het, en hulle het ’n vasberadenheid gedeel om die beste wyn in die land te maak en te bemark.
Constantiawyn het hoë pryse op goed ondersteunde veilings in stede soos Amsterdam, Rotterdam en Delft begin bereik. Die wyn se gewildheid is beaam deur ’n brief wat deur een van die menigte toeriste wat Hendrik se gasvryheid geniet het, terug Engeland toe gestuur is. “Die roem van Constantiawyn het regdeur Europa versprei … dis merkwaardig om te hoor hoe ’n obskure plaasboer in Afrika praat oor die monargs in Europa wat sy geesdriftige klante is”.
So bekorend was sy wyn, so “soet soos heuning”, dat daar gesê is dat dit die beweegrede vir die Britse besetting van die Kaap was. Die Franse kunstenaar en reisiger, Milbert, wat Constantia in 1804 besoek het en toe die nektar geproe het, het die gerug herhaal dat die Britte, as die enigste groot maritieme gesag in die wêreld wat nie hulle eie wyn geproduseer het nie en wat ’n enorme dorstige vloot moes onderhou, die Kaap alleenlik vir sy wingerde gebuit het.
Hoewel dit ongetwyfeld Galliese oordrywing is, het hulle verseker Constantia geteiken. ’n Nasleep van die Slag van Blouberg was toe ’n Britse bataljon by Hendrik se kelder ingebreek het, sy vaatjies gebreek en gulsig aan die kosbare wyn gesuip het.
Dit was ’n gesonde beleid om sy veroweraars soet te hou. ’n Groot hoeveelheid Constantia is na Engeland verskeep – volgens William Wilberforce Bird “om die gramstorigheid van die ministers te temper en die lippe van die koningshuis te versoet”. Briewe wat heen en weer van en na Downing Street gestuur is, het die aflewering van sestig vaatjies Constantia “vir sy majesteit se gebruik” gereël. Afgesien van George IV se koninklike deel, is ’n honderd half-aams aan die eerste minister toegewys, die koloniale sekretaris het vyftig gekry en die vernuftige goewerneurs, admiraals, regters en betaalmeesters en so aan, het elk ’n vaatjie of twee bekom.
Kolonel Arthur Wellesley van die 33ste regiment, wat later bekendheid verwerf het as die hertog van Wellington, het ook mnr. Cloete se wyn na sy smaak gevind. Toe hy gedurende sy verblyf in die Kaap by die offisiersmenasie in Wynberg ingekwartier was, het hy selde uitnodigings aanvaar, maar hy het ’n uitsondering gemaak vir die weeklikse aandetes aan die huis van ’n mnr. Walker wie se hoofkelner ’n vrygestelde slaaf was, maar ook ’n Kaapse wynkenner. Die kolonel was egter verstandig met sy inname en hy kon altyd op homself staatmaak om weer by die huis uit te kom.
Wellington het sy smaak met sy Franse vyand gedeel. Napoleon het daagliks, gedurende sy vyf jaar lange ballingskap op die eiland van St. Helena, sy vertroosting in ’n bottel Constantia gevind. (’n “Algemene Verklaring van die Wyn voorsien aan generaal Bonaparte se Huishouding”, gedateer Oktober 1816 tot 30 Junie 1817, toon aan dat die driemaandelikse getal gewissel het tussen 90 en 92 bottels. Die keiser het sy voorraad vir sy eie persoonlike genot gehou, en daar is gesê dat hy op sy sterfbed vir ’n glas Constantia gevra het.
Gastronome soos Brillat-Savarin en die Marquis de Béchamel het die wyn se soet sintuiglikheid geniet. Destydse romanskrywers het die wyn se ondersteunende kwaliteite hoog geprys. Prakties soos altyd het Jane Austin aanbeveel dat Elinore Dashwood, die heldin in Sense and Sensibility, ’n glas Constantia vir sy “helende kragte vir ’n teleurgestelde hart” moes probeer. In Edwin Drood het Charles Dickens in ’n soortgelyke trant “die ondersteuning wat in ’n glas Constantia en ’n tuisgemaakte beskuit ingesluit was” beskryf.
~
In 1986 is die eerste oes van die nuwe uitsoekwyn, Vin de Constance, vrygestel en met groot applaus deur die kritici begroet. ’n Goue, aromatiese wyn met ’n lewendige en dralende soetigheid, dit was van wynstokke gemaak wat op die laagliggende skuinstes van Klein Constantia – eens deel van Van der Stel se oorspronklike plaas – geplant is.
Die “soet, wellustige en uitstekende” wyn was weereens op die mark en elke bottel het sy historiese tradisie weerspieël.
Fearless Log-Swimmers Save The Day
Click Here to Play Podcast
From No Outspan
by Deneys Reitz
Having been in the grip of a terrible drought for two years, South Africa now suffered from equally disastrous floods. With us it is always feast or famine. The land is parched and thirst-stricken, or the heavens are loosed upon us.
I have spoken of the Drought Relief Bill, which we now had to turn into a flood assistance measure. My father once told me of how he rode through a forest, at Knysna, when he came on an old Boer lady, standing disconsolate by the road. Halting to inquire what was amiss, she replied: ‘Oh, Sir, the elephants and the grubs got into my fields last night.’ The largest of quadrupeds and the smallest of insects had combined to ravage her crops – this is typical of how extremes meet here in South Africa.
Thus it was now. From lands lately parched, with flocks and herds lying dead for want of water, reports came in, from every direction, of heavy rains and losses of human beings and livestock.
This was early in 1934. I had gone to the Cape with my family to await the approaching session of Parliament, and on reaching home one evening, after a long day’s fishing on the Bay with my two boys, there were telegrams to say that the Orange River was in spate and that the people on the islands below Upington were in grave peril.
When I was formerly Minister of Lands I had had a survey of these islands made, and I had placed the settlers there. Now they were in jeopardy, so I went to see things for myself. Our Air Force had an old Wapiti two-seater stationed at Cape Town, and I requisitioned it. The pilot was Lieutenant Viljoen, and I took off at daybreak the next day. In six hours we were approaching the Orange.
I had known this sector of the river for more than thirty years, but what I saw now was different. Instead of narrow streams and channels meandering among the islands, a mighty torrent more than three miles wide was flowing, with only the tops of the larger islands above water. The smaller ones were drowned out.
I landed at Upington and collected what information I could. Bridges were under water, the railway line had gone, and telegraph and telephone communications were broken. No one had news of the islanders. There was a delapidated motor launch that had served as a ferry, and I asked for volunteers to man it. Of the six men who offered themselves, four were local Jewish traders. Each of us took an inflated inner tube of a motor tyre as a lifebelt, and we discarded most of our clothing, for the water ran rough and turbulent.
After a dangerous passage, we made Cannon Island. The inhabitants cheered as we came up. Their homes and crops were gone, but they were in no immediate danger as the floods could not reach the higher levels. Then we visited the other islands that were not submerged. On one of these, a few square yards alone still showed above the waters. On this the two occupants had drawn a wagon; on the wagon was a kitchen table; and on the table stood two chairs upon which they sat, philosophically smoking their pipes. Neither of them could swim, and when I asked them what would happen if there was a further rise, they shrugged their shoulders and one of them said in Afrikaans: ‘Then we’ll go down with the others.’
I invited them on board, but after inspecting our craft they refused. They were wise, for shortly after leaving them we got into rapids, and our ship sank.
Fortunately we were close to a bank, and with difficulty and good luck we managed to wade ashore. It was nearly dark, we were drenched to the skin, and most of our clothes and other belongings had gone down. So, cold and hungry, we cowered together for warmth on the sand spit. The nearest mainland was an hour and a half away, and in between raged a torrent on which it seemed no boat could live.
But word must have gone forth of our plight, for towards the small hours of the morning, the headlights of motor cars began to appear, and it was obvious that they were trying to locate us. The roar of the waters prevented our shouts from reaching them, but now we had experience of the strange system of log-swimming that is practised by the Hottentots along the river. They take a six foot log. At the upper end they drive in a stout wooden peg to serve as a handle, and with this crude raft they fearlessly enter the water, no matter how strong the current. Sprawled across, one hand grasping the peg and one leg encircling the log, with their free leg and free arm they propel themselves.
As we sat shivering in the dark, we heard a shout, and a dripping figure appeared among us. It was a Hottentot sent by the District Magistrate. Hearing that we had not returned, he had collected as many log-swimmers as he could, and he ordered them into the river to search the islands.
Before dusk, I had looked across the heaving waters, and had not liked what I had seen. Submerged reefs broke the current into great waves, from ten to fifteen feet high, and to plunge into this in broad daylight requires a stout heart; but the Hottentot swimmers, precariously astride their logs, had not hesitated to make the passage in the dark.
The man who reached us made light of his feat, and when we told him what we had to tell, he re-entered the stream and was swallowed into the night. He made the return journey in safety, for not long after daybreak we saw a large boat navigated by more Hottentots approaching us from above. We watched them anxiously, but as the boat was coming downstream and not across the current, it had an easier passage, and ultimately they were able to take us off.
The home journey was difficult, but after a struggle we got in, amid enthusiastic plaudits from the crowd that had collected to watch the rescue operations.
I was told that these swimming logs are passed from father to son, like family heirlooms, and I heard of a European who tried to chop one for firewood being half murdered before he was extricated.
A car owner raced me back to Upington, and I planned to drop supplies on the islands. We manufactured parachutes from sheets and tablecloths, and we attached tins of food of various kinds. Loaded with these, I made several journeys over the stricken area, and in every case I was able to drop the bombs with accuracy, and saw men and women and children rushing to retrieve them, waving their arms in greeting as we flew by.
Having provisioned them as well as I could, I went down the river the next day to see what had happened to the construction works at Vioolsdrift.
We passed Cannon Island and the other islands as before, then we flew down to Keimoes and Kakamas, where I could see immense damage. Soon after passing Kakamas, we saw a great pillar of smoke in the sky. It was spray rising from the Aughrabies Falls. We circled round. Above the Falls the flooded river was three or four miles broad, then the water entered the ravine and leaped into the canyon, five hundred feet below.
It was a stupendious sight, and I believe that my pilot and I were the first men to see the Aughrabies in flood, for normally it is impossible to get near during the rains. My record for swimming up the gorge years ago also still holds.
We continued down the river, and after a while we were over Goodhouse. I had been at this place not long before and, on that occasion, old Carl Weidner had subjected me to a lecture on his favourite topic – that South Africa was drying up.
As we passed overhead, I could see his orchards and fields under water, and only the roof of his homestead was visible. The poor fellow was standing in his shirtsleeves surveying the havoc from a rise, so I dropped him a message: ‘Terribly sorry, but you said South Africa was drying up’.
The note fell almost at his feet, and I saw him pick it up. He read it, and then shook his fist at the plane; but when I met him long after, he chuckled and agreed that the joke was on him.
From here we continued to Vioolsdrift. The engineers had received timely warning, and they succeeded in dragging most of the tractors and machinery out of harm’s way. Among the white tents on the hill, I could see the workmen gazing at the progress of the floods, and here again I left a greeting.
Beyond Vioolsdrift, we flew over the most jagged country I have seen in my life – serrated mountains that stood up like shark’s teeth – and our engine selected this moment to do frightening things. There came a series of bangs and knocks, which felt as if the machine were being torn to pieces. I was in communication with Lieutenant Viljoen by earphone, and I heard him say: ‘Beg pardon, Sir, engine trouble.’ This was only too obvious, and a moment later he said: ‘Sir, I’m afraid we’ll have to jump for it.’
The parachutes we wore in those days were bulky, cumbersome things, and I had unbuckled and thrown mine into the narrow tunnel to the rear of the cockpit. It was not easy to crawl down that restricted passage, but in a matter of seconds I went on hands and knees, and fished it out. The knocking and shaking of the engine was unabated, and I confess that the thought of leaping out onto the forbidding range below was uninviting. I had replaced my earphone askew, so the pilot’s voice was faint, but I heard him tell me not to go overboard until he held up his hand. In spite of the jolting cylinders, the propeller was still going and Lieutenant Viljoen was nosing upward. He climbed until the engine gave out, and in the comparative silence that followed, he telephoned to say that he thought we would make it. I did not know what he meant, but looking ahead I saw, far away, a glint of the Atlantic Ocean. He made skilful use of our height and he handled his machine in such a manner that, after a tense half hour, he glided her safely on to the coast.
We were lucky, for besides making a good landing, we found ourselves close to Alexander Bay, the State diamond diggings. Soon the manager of the works and his staff were on the scene, and instead of having to leap from an aeroplane on to a remote and barren desert, we found a warm welcome and comfortable quarters.
Die Helde Van Die Dag Is Die Vreeslose Boomstompswemmers
Ná Suid-Afrika vir twee jaar in die greep van ’n verskriklike droogte was, het die land nou op soortgelyke wyse rampspoedige oorstromings beleef. Met ons is dit altyd uiterstes: dis óf oorvloed óf hongersnood. Die land is óf uitgedor en versmag van die dors, óf die sluise van die hemel word oopgetrek.
Ek het genoem van die droogtelenigingswet, wat ons nou moes verander in ’n vloedondersteuningsmaatreël. My pa het my op ’n slag vertel hoe hy deur ’n woud in Knysna gery het en op ’n ou bosbewonersvrou afgekom het. Sy het daar ewe mistroostig langs die pad gestaan. Toe hy langs haar stilgehou het om uit vind wat verkeerd was, het sy geantwoord: “Ag meneer, die olifante en die wurms het my akkers laasnag aangeval.” Die grootste viervoetige diere en die kleinste insekte het saamgesnoer om haar gewasse te plunder, en dit is tipies van hoe uiterstes hier in Suid-Afrika bymekaarkom.
En dit was hoe dit daar gegaan het. Waar daar onlangs nog horingdroë landstreke was met kuddes wat van die dors gevrek het, het daar nou van oraloor verslae ingekom van swaar reëns, en van mense en diere wat dit nie oorleef het nie.
Dit was vroeg in 1934. Ek het saam met my familie Kaap toe gegaan in afwagting op die parlementêre sessie. Ná ek die hele dag lank saam met my twee seuns in die baai visgevang het, was daar met my tuiskoms telegramme wat die nuus gebring het dat die Oranjerivier in vloed was en dat die mense op die eilande, aan die onderkant van Upington, in groot gevaar verkeer het.
Toe ek voorheen die minister van Lande was, het ek ’n opname van daardie eilande laat doen en toe setlaars daar laat vestig. Nou egter was hulle in lewensgevaar, en ek besluit om self te gaan sien wat daar aangegaan het. Ons lugmag het ’n ou Wapiti tweesitplekvliegtuig besit wat in Kaapstad sy staanplek gehad het, en ek het dit toe aangevra. Die loods was luitenant Viljoen en ons twee het die volgende dag met dagbreek vertrek. Ná ses ure het ons die Oranje in sig gekry.
Dertig jaar gelede al het ek reeds kennis gemaak met daardie deel van die rivier, maar wat ek nou gesien het, was ’n heel ander toneel. In plaas van smal stroompies en kanale wat langs die eilande verby gekronkel het, het daar ’n sterk, drie myl wye stroom gevloei, en slegs die hoogste punte van die groter eilande was nog sigbaar bokant die water. Die kleiner eilande was reeds oorstroom.
Ek het op Upington geland en dadelik soveel inligting as moontlik ingewin. Brûe was onder water, die spoorlyn het weggespoel, en telegraaf- en telefoonkommunikasie is onderbreek. Niemand het enige nuus van die eilandbewoners gehad nie. Daar was ’n gehawende motorboot wat as ’n veerboot diens gedoen het, en ek het vrywilligers gevra om dit vir ons te beman. Van die ses mense wat hulself beskikbaar gestel het, was vier plaaslike Joodse handelaars. Elkeen van ons het ’n motorkar se opgeblaasde binneband as reddingsboei saamgeneem, en van die meeste van ons klere ontslae geraak, want die water was rof en onstuimig.
Ná ’n gevaarlike oorvaart het ons Kanoneiland bereik. Met die landing het die bewoners ons toegejuig. Hulle huise en landerye het weggespoel, maar hulle was in geen onmiddellike gevaar nie, want die vloed kon nie die hoër vlakke bereik nie. Toe het ons die ander eilande wat nie onder water was nie, besoek. By een van hulle het daar nog net ’n paar vierkante jaarts bokant die water uitgesteek. Op hierdie klein bietjie grond het twee bewoners ’n wa getrek, met ’n kombuistafel daarop en twee stoele op die tafel, waarop hulle heel filosofies hul pype gesit en rook het. Nie een van dié twee kon swem nie, en toe ek hulle gevra het wat sou gebeur as die water hoër sou styg, het hulle net hulle skouers opgelig en gesê dat hulle dan saam met die ander sou wegspoel.
Ek het hulle uitgenooi om by ons op die boot aan te sluit, maar nadat hulle die vaartuig mooi bekyk het, het hulle die aanbod van die hand gewys. Dit was wys van hulle, want kort nadat ons van hulle af weggevaar het, het ons in ’n stroomversnelling beland wat ons skip laat sink het.
Gelukkig was ons na aan ’n wal en met moeite en ’n bietjie geluk het ons daarin geslaag om deur die vlakker water die wal te bereik. Dit was amper donker en ons was sopnat, terwyl die meeste van ons ander klere saam met die boot gesink het. Koud en honger het ons styf langs mekaar vir ’n bietjie warmte, op die landtong van sand gesit. Die naaste vasteland was een en ’n half myl anderkant ’n geweldige stroomversnelling waarin geen boot dit sou maak nie.
Die nuus oor ons benarde situasie moes die rondte gedoen het, want kort ná middernag het ons die kopligte van motors begin sien, en dit was duidelik dat hulle ons probeer opspoor het. Die gedreun van die water het verhoed dat hulle ons harde geskreeuery kon hoor. Toe het ons egter met die vreemde stomp-swemmetode van die Hottentotte langs die rivier kennisgemaak. Hulle vat ’n boomstomp wat ses voet lank is. Aan die bokant van die stomp word ’n sterk houtpen ingedryf sodat dit as ’n handvatsel kan dien, en met hierdie primitiewe vlot durf hulle vreesloos die waters aan, ongeag die sterkte van die stroom. Met een hand aan die houtpen en een been oor die stomp, word die los arm en been gebruik om hulself voort te dryf.
Terwyl ons in die donker gesit en bewe het, het ons ’n geroep gehoor, en ’n man het sopnat uit die water by ons aangekom. Dit was ’n Hottentot wat deur die distriksmagistraat gestuur is. Toe hy gehoor het dat ons nie teruggekeer het nie, het hy soveel boomstamswemmers as moontlik bymekaar gekry en hulle die opdrag gegee om die rivier aan te durf en die eilande te deursoek.
Voor dit donker geword het, het ek oor die bruisende, woelende water gekyk, en nie gehou van wat ek gesien het nie. Rotslae onder die water het die stroom in golwe van tien tot vyftien voet hoog opgebreek, en om helder oordag hierin rondgesmyt te word, het onverskrokkenheid vereis, maar die Hottentot-swemmers, sorgwekkend wydsbeen oor hulle boomstompe, het nie gehuiwer om die oorvaart in die donker aan te durf nie.
Die man wat ons bereik het, het dit as iets onbelangriks afgemaak, en toe ons hom vertel het wat ons aan hom wou oordra, het hy die stroom weer aangedurf en die nag in verdwyn. Hy het sy terugtog veilig voltooi, want nie lank na dagbreek nie, het ons ’n groot boot met ’n Hottentotsbemanning van die bokant van die rivier af sien aankom. Ons het hulle angstig dopgehou, maar omdat die boot met die stroom af gevaar het, en nie dwars teen die stroom nie, was dit makliker en het hulle goed daarin geslaag om ons op te laai en van die eiland af te kry.
Dit was ’n moeilike terugtog, maar na ’n hewige gesukkel het ons, onder entoesiastiese applous van die skare wat daar vergader het om die reddingsoperasie dop te hou, die wal bereik.
Daar is aan my gesê dat hierdie swemboomstompe soos familie-erfstukke van pa na seun oorgedra word, en ek het gehoor dat ’n Europeër wat probeer het om een van die stompe op te kap vir vuurmaakhout, amper vermoor is voordat hy bevry is.
Die eienaar van ’n motorkar het met my teruggehaas Upington toe, want ek het beplan om voorrade met valskerms vir die hulpbehoewendes neer te laat. Deur lakens en tafeldoeke te gebruik, het ons valskerms vervaardig en blikkieskos en ander soorte kos daaraan vasgemaak. Belaai met hierdie voorrade, het ons ’n hele paar vlugte oor die geteisterde area uitgevoer, en elke keer het ons dit reggekry om die bomme heel akkuraat te laat val, en kon ons mans en vrouens en kinders sien hardloop om dit te gaan optel, en met ons verbyvlug het hulle uit dankbaarheid vir ons gewaai.
Nadat ons hulle so goed as wat ons kon van lewensmiddels voorsien het, het ek die volgende dag afgegaan na die rivier toe om te sien wat met die konstruksiewerk by Vioolsdrift gebeur het.
Soos voorheen het ons verby Kanoneiland en die ander eilande gevlieg, en toe af na Keimoes en Kakamas waar ek ontsaglike skade kon sien. Kort verby Kakamas, het ons ’n enorme rookpluim in die lug waargeneem. Dit was watersproei wat vanuit die Augrabieswaterval opgestyg het. Ons het daarom gesirkelvlieg en opgemerk dat, aan die bokant van die waterval, die rivier drie of vier myl breed was, en van daar af het die water die kloof binnegevloei en by die canyon afgestort, vyfhonderd voet na benede.
Dit was ’n asemrowende toneel, en ek glo dat ek en my loods die eerste mense was wat die Augrabies vanuit die lug in vloed gesien het, want gewoonlik wanneer dit reën, is dit onmoontlik om daar naby te kom. My rekord om in die ravyn op te swem, het steeds gestaan.
Ons het verder rivier af gevlieg en na ’n ruk was ons oor Goodhouse. Nie lank van tevore nie het ek die plek besoek, en by daardie geleentheid het ou Carl Weidner my weer verplig om na sy gunsteling onderwerp te luister – Suid-Afrika was besig om op te droog.
Toe ons oor sy plaas gevlieg het, was sy boorde en landerye onder water en slegs die dak van sy plaaswoning het uitgesteek. Die arme kêrel het daar op ’n bultjie, sonder sy baadjie, die verwoesting gestaan en gadegeslaan. Ek het vir hom ’n boodskap laat val: “Baie jammer, maar jy het gesê Suid-Afrika is besig om op te droog.”
Die nota het amper by sy voete grondgevat en ek het gesien hoe hy dit opgetel het. Hy het dit gelees en toe sy gebalde vuis in die rigting van die vliegtuig gewys. Maar toe ons mekaar lank daarna weer ontmoet het, het hy net gegrinnik, en maar ’n grap daarvan gemaak.
Van hier af het ons Vioolsdrif toe gevlieg. Die ingenieurs is vroegtydig gewaarsku, en hulle het daarin geslaag om die meeste van die trekkers en masjiene te beveilig. Tussen die wit tente op die heuwel kon ek die werkers sien soos hulle die vloed se vordering besigtig het, en ook hier het ek ’n boodskap van sterkte laat val.
Anderkant Vioolsdrif het ons oor die mees bergagtige en onherbergsame stuk aarde wat ek tot nog toe in my lewe gesien het, gevlieg – berge wat uitgestaan het soos haaitande – en dit was juis op daardie oomblik dat ons enjin besluit het om ons die skrik op die lyf te jaag. Daar was ’n opeenvolging van harde knalgeluide en ’n geklop wat gevoel het of die masjien aan stukke geruk is. Ek kon met luitenant Viljoen by wyse van die oorfone kommunikeer en ek het hom hoor sê: “Jammer meneer, masjienprobleem.” Dit was maar te duidelik en ’n oomblik daarna het hy gesê: “Meneer, ek is bevrees ons sal moet spring.”
Die valskerms wat ons in daardie dae gedra het, was swaar en lomp en ek het myne vroeër losgegespe en in die tonnel agter die stuurkajuit gegooi. Dit was nie maklik om in daardie beperkte holte af te kruip nie, maar binne sekondes het ek hande-viervoet dit tog gedoen en die ding in die hande gekry. Die gehoes en geproes van die enjin het nog aangegaan. En laat ek maar sê, die gedagte om uit te spring en af te val na daardie afskrikwekkende bergreeks toe, was angswekkend. Ek het die oorfone skuins teruggeplaas en kon net die loods se stem flouweg hoor sê dat ek nie moes spring voordat hy sy hand omhoog gehou het nie. Ten spyte van die skoppende en rukkende silinders, het die skroef nog gedraai, en luitenant Viljoen het die Wapiti se neus lugwaarts gehou. Hy het geklim tot die enjin die gees gegee het, en in die betreklike stilte wat gevolg het, het hy oor die oorfone gesê dat hy gedink het ons sou dit maak. Ek het nie geweet wat hy bedoel het nie, maar toe ek voor by die venster uitgekyk het, het ek in die verte die Atlantiese oseaan sien glinster. Baie behendig het hy van ons hoogte gebruik gemaak en die masjien op só ’n manier hanteer dat, na ’n spannende halfuur, hy gladweg op die strand gesweefland het.
Ons was gelukkig, want bo en behalwe ’n goeie landing, het ons bevind dat ons by die staatsdiamantdelwerye naby Alexanderbaai was. Die bestuurder en sy span was gou op die toneel, en in plaas daarvan om uit ’n vliegtuig te spring en op ’n verafgeleë, barre woestyn te land, het ons ’n warm ontvangs geniet met gerieflike kwartiere tot ons beskikking.
A Brave Community I Had Learned to Respect in Days Gone By
From No Outspan
by Deneys Reitz
We now made for Upington, a village on the north bank of the Orange. A prolongued drought was working havoc on both sides of the river, and I went to investigate. In order to reach Upington we ploughed over two hundred miles of barren country. We went by Rietfontein, the most desolate outpost of Southern Africa, and we went by Haksteen Pan, thirty miles long with a floor so smooth and hard that at sixty miles an hour our cars raised no dust and left no visible tracks.
The effects of the drought were terrible. The Hottentots who inhabit this area exist at the best of times on a mere fringe of life, for this is one of the toughest lands on earth. We found them living on locusts and roots, and digging for ants. I asked one of them how they were faring, and he said in Afrikaans: ‘Sir, we Hottentots can live on wind and sun, but the whites are getting hell.’
The Orange River was a row of stagnant pools. Hundreds of European farmers had moved to the river in search of water and in search of such little grazing as was left on its banks.
We crossed to the south side and hurried along via Goodhouse, Pella-Pella, and other places unmarked on maps, and by a wide sweep we struck the river again at Vioolsdrift. All along our route, dead cattle and sheep and horses met our eyes and our nostrils; it was a sad journey.
At Vioolsdrift a number of families had sought refuge. They had come from their stricken farms, for here, at any rate, was water to drink, and such of their animals as were left to them could gain sustenance of a kind by feeding on the willows and reeds.
When we came among them down a narrow gorge debouching on the river, they were nearing starvation. Wherever a tree was left, a whole family was camped for shelter and, like the Hottentots we had passed, they too were digging for ants and snaring jackals for food. They were a brave, hardy people, among whom I had lived in the days of the guerrilla war, and I knew their fine qualities.
The menfolk had, pathetically, begun to dig a canal to bring what little water there was on to flat ground, where they hoped to sow wheat and maize, but their levels were wrong, and a jutting crag had defeated their labours. Ruin was staring them in the face.
I despatched one of my cars to civilisation, and in less than a fortnight engineers arrived, and within a month three hundred men were at work building a dam across the river and constructing a canal.
Today, where I had found a hopeless, starving community, there are ten thousand acres of fields and gardens under irrigation, and scores of comfortable homesteads, and smiling families. It cost the taxpayer of the Union ninety thousand pounds, but this settlement, conjured from the desert, is a tangible thing I have achieved.
Later I received an artless address. It read:
‘Hon Sir. We the undersigned render our thanks. You promised to help us and we doubted. But the marks of your cars were still in the sand when your workmen arrived to build this dam, and now we are saved.’
There followed the signatures of many people.
I was criticised in Parliament during the next session, but I had helped a brave community whom I had learned to respect in days gone by, and I have no regrets.
