The Most Wild And The Most Beautiful Thing In The Whole World
From Mampoer
by Herman Charles Bosman
It was good mampoer, made from karee berries that were plucked when they were still green and full of thick sap, just before they had begun to whiten, and we said things that contained much wisdom.
‘It was like the shadow of a flower on her left cheek,’ I heard Hans Kriel say, and immediately I sat up to listen, for I could guess of whom it was that he was talking.
‘Is it on the lower part of the cheek?’ I asked. ‘Two small purple marks?’
Because in that case I would know for sure that he was talking about the new waitress in the Zeerust café. I had seen her only once, through the plate-glass window, and because I had liked her looks I had gone up to the counter and asked for a roll of Boer tobacco, which she said they did not stock. When she said they didn’t stock kudu biltong, either, I had felt too embarrassed to ask for anything else. Only afterwards I remembered that I could have gone in and sat down and ordered a cup of coffee and some harde beskuit. But it was too late then. By that time I felt that she could see that I came from this part of the Marico, even though I was wearing my hat well back on my head.
‘Did you – did you speak to her?’ I asked Hans Kriel after a while.
‘Yes,’ he said, ‘I went in and asked her for a roll of Boer tobacco. But she said they didn’t sell tobacco by the roll, or kudu biltong either. She said this last with a sort of a sneer. I thought it was funny, seeing that I hadn’t asked for kudu biltong. So I sat down in front of a little table and ordered some harde beskuit and a cup of coffee. She brought me a number of little dry, flat cakes with letters on them I couldn’t read very well. Her name is Marie Rossouw.’
‘You must have said quite a lot to her to have found out her name,’ I said, with something in my voice that must have made Hans Kriel suspicious.
‘How do you know who I’m talking about?’ he demanded suddenly.
‘Oh, never mind,’ I answered, ‘let’s ask Krisjan Wilman to refill our glasses.’ I winked at the others and we all laughed, because by that time Hans Kriel was sitting half sideways on the riempie bench, with his shoulders drawn up very high and his whole body seeming to be kept up by one elbow. It wasn’t long after that that he moved his elbow, so that we had to pick him up from the floor and carry him into thevoorkamer, where we laid him in a corner on some leopard skins.
But before that he had spoken more about Marie Roussouw, the new waitress in the café. He said he had passed by and had seen her through the plate-glass window and there had been a vase of purple flowers on the counter, and he had noticed those two marks on her cheek, and those marks had looked very pretty to him, like two small shadows from those purple flowers.
‘She is very beautiful,’ Hans Kriel said. ‘Her eyes have got deep things in them, like those dark pools behind Abjaterskop. And when she smiled at me once – by mistake, I think – I felt as though my heart was rushing over the vlaktes like that shadow we saw in the sunset.’
‘You must be careful of those dark pools behind Abjaterskop,’ I warned him. ‘We know those pools have got witches in them.’
I felt it was a pity that we had to carry him inside, shortly afterwards. For the mampoer had begun to make Hans Kriel talk rather well.
As it happened, Hans Kriel was not the only one, that night, who encountered difficulties with the riempiebench. Several more of us were carried inside. And when I look back on that Nagmaal my most vivid memories are not of what the predikant said at the church service, or of Krisjan Wilman’s mampoer, even, but of how very round the black spots were on the pale yellow of the leopard skin. They were so round that every time I looked at them they were turning.
In the morning Krisjan Wilman’s wife woke us up and brought us coffee. Hans Kriel and I sat up side by side on the leopard skins, and in between drinking his coffee Hans Kriel said strange things. He was still talking about Marie Roussouw.
‘Just after dark I got up from the front stoep and went to see her in the café,’ Hans Kriel said.
‘You may have got up from the front stoep,’ I answered, ‘but you never got up from these leopard skins. Not from the moment we carried you here. That’s the truth.’
‘I went to the café,’ Hans Kriel said, ignoring my interruption, ‘and it was very dark. She was there alone. I wanted to find out how she had got those marks on her cheek. I think she is very pretty even without them. But with those marks Marie Roussouw is the most wild and the most beautiful thing in the whole world.’
‘I suppose her cheek got cut there when she was a child,’ I suggested. ‘Perhaps when a bottle of her father’s mampoer exploded.’
‘No,’ Hans Kriel replied, very earnestly. ‘No. It was something else. I asked her there, in the café, when we were alone together, and it suddenly seemed as though the whole place was washed with moonlight, and there was no counter between us any more, and there was a strange laughter in her eyes when she brought her face very close to mine. And she said, “I know you won’t believe me. But that is where the devil kissed me. Satan kissed me there when we were behind Abjaterskop. Shall I show you?”’
‘That was what she said to me,’ Hans Kriel continued, ‘and I knew, then, that she was a witch. And that it was a very sinful thing to be in love with a witch. And so I caught her up, in my arms, and I whispered, trembling all the time, “Show me,” and our heads rose up very tall through the shadows. And everything moved very fast, faster than the shadows move from Abjaterskop in the setting of the sun. And I knew that we were behind Abjaterskop, and that her eyes were indeed dark pools there, with the tall reeds growing on the edges. And then I saw Satan come in between us. And he had hooves and a forked tail. And there were flames coming out of him. And he stooped down and kissed Marie Roussouw on her cheek, where those marks were. And she laughed. And her eyes danced with merriment. And I found that it was all the time I who was kissing her. Now, what do you make of this, Schalk?’
I said, of course, that it was the mampoer. And that I knew, now, why I had been sleeping in such discomfort. It wasn’t because the spots on the leopard were turning like round wheels, but because I had Satan sleeping next to me all night. And I said that this discovery wasn’t new, either. I had always suspected something like that about him.
But I got an idea. And while the others were at breakfast I went out, on the pretext that I had to go and help Manie Burghers with his oxen at the church square outspan. But instead, I went into the café, and because I knew her name was Marie Roussouw, when the waitress came for my order I could ask her whether she was related to the Roussouws of Rysmierbult, and I could tell her that I was distantly related to that family, also.
In the daylight, there was about that café none of the queerness that Hans Kriel had spoken about. It was all very ordinary. Even those purple flowers were still on the counter. They looked slightly faded. And then, suddenly, while we were talking, I asked her the thing I was burning to know.
‘That mark on your cheek, juffrou,’ I said, ‘will you tell me where you got it from?’
Marie Roussouw brought her face very close to mine, and her eyes were like dark pools with dancing light in them.
‘I know you won’t believe me,’ she said, ‘but that is where Satan kissed me. When we were at the back of Abjaterskop together. Shall I show you?’
Swakkerige Engels
Uit No Outspan
deur Deneys Reitz
Die Britse Ryk se Parlementêre Vereniging is ’n liggaam waarby enige Parlementslid binne die statebond geregtig is om aan te sluit. Dit borg welwillendheidsreise na verskeie dele van die empire, en vir 1935 was Groot Brittanje die plek van byeenkoms. Al die dominiums en Indië is gevra om afgevaardigdes te stuur. Elke parlement het sy eie verteenwoordigers verkies en ons parlement het ses genomineer. Ek is aangewys om hulle as leier te vergesel, en ek was glad nie onwillig nie, want sedert die Groot Oorlog was ek nog nie weer oorsee nie.
~
In Londen is ek luuksueus as ’n gas van die staat by Grosvenor House geïnstalleer. Ek is ’n luukse suite, met die Unie se wapenskild in kleur bokant my deur, aangewys.
Een van my eerste besoekers was ’n militêre man met grys hare wat Lord Vivian blyk te gewees het. Ek het hom laas in 1901 in ons geveg teen die 17de Lansiers gesien, toe hy gewond tussen die rotse gelê het. Na aanleiding hiervan het hy my as ’n erelid by Brooks geregistreer. Dit was die oudste klub in Londen en hy het gereeld daar ingeloer om te gesels.
’n Week later het die res van die Suid-Afrikaners en die Dominiumlede daar aangekom, en toe het afsprake om besienswaardighede te besoek, en toesprake en funksies wat gevolg het daartoe bygedra dat die gawe gasvryheid ons amper oorrompel het. Antieke gildes het ons in hulle gildehuise onthaal en ons het uit goud en silwer borde wat uit die Cromwelliaanse oorloë gedateer het, ons aandete geniet.
Ons het die House of Commons bygewoon en is na ’n honderd en een ander interessante plekke geneem. Ek was twee keer na Buckingham Paleis ontbied en twee keer moes ek ’n pluiskeil opsit en ’n manel aantrek, en in hierdie ongewone gewaad het ek ’n oudiënsie met sy majesteit koning George V gehad.
Hy het my vertel dat hy my boeke, Commando en Trekking On, langs sy bed in Windsor Castle gehou het, en hy het aangebied om die Distinguished Service Order aan my toe te ken. Dit was nie vir my moontlik om dit te aanvaar nie, want die Nasionale regering het in 1926 ’n wet bekragtig wat burgers van die Unie verbied het om eretekens te ontvang. Ek het die Prins van Wallis een of twee keer by St James se paleis gesien. Hy het gespannender as ooit voorgekom, en nooit kon ek dink dat ek eendag, op ’n manier, in oordeel oor hom sou sit nie.
Daar was ’n Suid-Afrikaanse krieketspan in Engeland wat op daardie stadium reeds ’n toetswedstryd gewen het. Tydens ’n noenmaal by Claridge’s het ek op ’n heildronk beantwoord deur te sê dat ek daardie oggend in die straat ’n koerantplakaat gesien het met die woorde: “Engeland staar ’n ramp in die gesig”. Verhoudinge met Mussolini was gespanne as gevolg van die Abessiniese avontuur en ’n opgewonde Fransman het uitgeroep: “Liewe hemel, dit beteken oorlog met Italië!” Dit was egter maar net die stand van die kriekettelling.
Op ’n ander geleentheid het so omtrent dertig van ons voor Grosvenor House gestaan en wag op karre wat ons moes optel om na verskeie plekke geneem te word. ’n Hele paar seuns en meisies het daar rondgestaan elkeen gewapen met ’n handtekeningboek en ’n vulpen.
Ons het gedink dat die kinders besef het dat die Ouere Staatsmanne van die Empire hulle in die stad bevind het, en ons het heel selfbewus vir die jongspan gewag om genoeg moed bymekaar te skraap om ons vir ons handtekeninge te vra. Na ’n rukkie het die handtekeningjagters nog steeds daar eenkant gestaan totdat daar ten einde laaste ’n pragtige jongedame haar verskyning uit die hotel gemaak het. Sy was ’n filmster en onmiddellik was sy omring deur haar bewonderaars met hulle boeke en penne in gereedheid. Ons het ietwat bedremmeld en skaapagtig in ons karre geklim.
Ons het deur baie dele van Engeland en Skotland getoer. In Glasgow het die vrugteverspreidingsindustrie my met ’n banket onthaal, uit hoofde van my amp as minister van Landbou in beheer van die uitvoer van produkte uit Suid-Afrika. Ek het die gewone toespraak afgesteek en onder andere melding gemaak van verkoeling, bemarking, verpakking en ander verwante onderwerpe. Ek het verder aangegaan en hulle vertel hoe my pa sy jeug in Skotland deurgebring het, en omtrent sy groot bewondering vir Robert Burns. Ek het hulle vertel dat hy baie van Burns se gedigte in Afrikaans vertaal het, en ek het hulle ook vertel dat, as ’n klein seuntjie, ek onder die indruk was dat die gedigte deur my pa in Afrikaans geskrywe was, en dat ’n kêrel met die naam van Burns, dit in swakkerige Engels vertaal het.
Hulle het dié storie baie geniet. Dit het daartoe gelei dat ek per motor na Ayr toe geneem is om daardie middag die Burns Cottage en die Burns museum te besigtig. Die eerste ding wat ek met die inloopslag gesien het, was ’n verbleikte manuskrip agter glas. Ek kon my oë nie glo nie, want die dokument was in my pa se handskrif. Dit was my pa se vertaling van Tam O’ Shanter. Die kurator kon nie verklaar hoe dit daar beland het nie, behalwe vir die feit dat ’n dame uit Kaapstad dit jare gelede daarheen aangestuur het.
Ek het omgedraai en aan die vriend wat my van Glasgow gebring het, gesê: “Jy sien, het ek jou nie vertel dat my pa daardie strofes in Afrikaans geskryf het nie? en hier is dit nou.”
Dit was ’n reuse sukses.
Die Wildste En Die Pragtigste Ding In Die Hele Wêreld
Uit Mampoer
deur Herman Charles Bosman
Dit was ’n goeie mampoer, gemaak van kareebessies, nog halfgroen en vol dik sap, wat gepluk was net voordat verbleking begin het, en ons het dinge gesê wat veel wysheid bevat het.
“Dit was soos die skaduwee van ’n blommetjie op haar linkerwang,” het ek Hans Kriel hoor sê, en onmiddellik het ek my ore gespits om te luister, want ek het geraai van wie hy gepraat het.
“Is dit op die onderste deel van die wang?” het ek gevra. “Twee klein pers merkies?”
Want in daardie geval sou ek verseker weet dat hy van die nuwe kafeemeisie in die Zeerust-kafee gepraat het. Ek het haar nog net een keer gesien, deur die spieëlruit, en omdat haar voorkoms vir my aantreklik was, het ek na die toonbank toe gegaan en vir ’n rol boertabak gevra, wat sy toe gesê het hulle nie in voorraad gehad het nie. En toe sy gesê het dat hulle ook nie koedoebiltong in voorraad gehou het nie, was ek te verleë om vir enigiets anders te vra. Eers daarna het ek daaraan gedink dat ek mos kon ingaan, gaan sit het en ’n koppie koffie en ’n paar harde beskuite bestel het. Maar toe was dit te laat. Ek het gevoel dat sy teen daardie tyd kon sien dat ek van hierdie deel van die Marico afkomstig was, hoewel ek my hoed redelik ver agter op my kop gedra het.
“Het jy – het jy met haar gepraat?” het ek na ’n rukkie vir Hans Kriel gevra. “Ja,” het hy gesê, “ek het ingegaan en haar vir ’n rol boertabak gevra, maar sy het gesê dat hulle nie roltabak verkoop nie en ook nie koedoebiltong nie. Die laaste paar woorde het sy so ietwat smalend gesê. Ek het gedink dat dit nogal snaaks was, want ek het nie vir koedoebiltong gevra nie. Ek het toe daar voor by ’n klein tafeltjie gaan sit en ’n paar harde beskuite en ’n koppie koffie bestel. Sy het my ’n paar klein, droë, plat koekies met letters daarop gebring; die letters kon ek nie mooi lees nie. Haar naam is Marie Roussouw.”
“Jy moes ’n hele klomp goed vir haar gesê het om haar naam te kon uitvind,” het ek gesê, met iets in my stem wat Hans Kriel agterdogtig moes gemaak het.
“Hoe weet jy van wie ek praat?” het hy skielik op aangedring.
“Ag nee wat, dit maak nie saak nie, kom ons vra vir Krisjan Wilman om ons glase weer vol te maak.”
Ek het vir die ander geknipoog en ons het almal gelag, want teen hierdie tyd het Hans Kriel half skuins op die riempiesbank gesit, met sy skouers baie hoog opgetrek, en dit het gelyk of sy hele liggaam op sy een elmboog gerus het. Dit was nie lank daarna nie dat hy sy elmboog geskuif het, sodat ons hom van die vloer af moes optel en na die voorkamer toe moes dra, waar ons hom in ’n hoek op ’n paar luiperdvelle laat lê het.
Maar voor dit gebeur het, het hy nog verder oor Marie Roussouw, die nuwe meisie in die kafee, gepraat. Hy het gesê hy het daar verbygeloop en haar deur die spieëlruit gesien, en daar was ’n blompot met pers blomme op die toonbank, en hy het twee merkies op haar wang raakgesien, en die twee merkies het vir hom baie mooi gelyk, soos twee klein skaduweetjies van die pers blomme.
“Sy is baie mooi,” het Hans Kriel gesê. “Haar oë het diep dinge in hulle, soos daardie donker poele agter Abjaterskop. En toe sy een keer vir my geglimlag het – ek dink per ongeluk – het dit gevoel of my hart oor die vlaktes gesnel het soos die skaduwee wat ons met sononder gesien het.”
“Jy moet lig loop vir daardie donker poele agter Abjaterskop,” het ek hom gewaarsku, “ons weet daardie poele het hekse in hulle.”
Ek het gevoel dat dit ’n jammerte was dat ons hom kort daarna binne toe moes dra. Want die mampoer het begin om Hans Kriel behoorlik aan die praat te kry.
Soos dit toe gebeur het, was Hans Kriel nie die enigste een wat daardie aand probleme met die riempiesbank opgetel het nie. ’n Hele paar van ons is binne toe gedra. En wanneer ek terugdink aan daardie Nagmaal, is my helderste herinneringe nie wat die predikant by die kerkdiens gesê het nie, of selfs nie oor Krisjan Wilman se mampoer nie, maar hoe baie rond die swart kolle op die bleekgeel luiperdvel was. Hulle was so rond dat hulle, elke keer wat ek na hulle gekyk het, aan die tol was.
In die oggend het Krisjan Wilman se vrou ons wakkergemaak en vir ons koffie gebring. Ek en Hans Kriel het langs mekaar op die luiperdvelle gesit, en so tussen die gedrink van sy koffie deur, het Hans Kriel vreemde dinge gesê. Hy was nog steeds besig om oor Marie Roussouw te praat.
“Net na sononder die aand het ek van die voorstoep af opgestaan en haar by die kafee gaan sien,” het Hans Kriel gesê.
“Dit mag so wees dat jy van die voorstoep af opgestaan het,” het ek geantwoord, “maar jy het nooit van hierdie luiperdvelle af opgestaan nie. Nie van die oomblik af wat ons jou hierheen gedra het nie. Dis die waarheid.”
“Ek het na die kafee toe gegaan,” het Hans Kriel my geïgnoreer en gesê, “en dit was baie donker. Sy was alleen daar. Ek wou uitvind hoe sy daardie merkies op haar wang gekry het. Ek het gedink sy is baie mooi selfs sonder hulle. Maar met daardie merkies is Marie Roussouw die wildste en die pragtigste ding in die hele wêreld.
“Ek veronderstel sy het haar wang gesny toe sy ’n kind was,” het ek voorgestel. “Miskien toe ’n bottel van haar pa se mampoer ontplof het.”
“O nee,” het Hans Kriel in alle erns geantwoord. “Nee, dit was iets anders. Toe ons daar alleen saam in die kafee was, het ek haar gevra. En skielik het dit gelyk asof die hele plek met maanlig verlig was, en tussen ons was daar nie meer ’n toonbank nie, en daar was ’n vreemde lag in haar oë toe sy haar gesig naby myne gebring het. En sy het gesê: “Ek weet jy sal my nie glo nie. Maar dit is waar die duiwel my gesoen het. Satan het my daar gesoen toe ons agter Abjaterskop was. Moet ek jou wys?”
“Dit was wat sy aan my gesê het,” het Hans Kriel voortgegaan, “en ek het toe geweet dat sy ’n heks was. En dit was ’n lelike, sondige ding om op ’n heks verlief te wees. En toe het ek haar in my arms geneem, en gefluister, terwyl ek die hele tyd aan die bewe was: ‘Wys my,’ en ons koppe het hoog op deur die skaduwees uitgestyg. En alles het baie vinnig beweeg, vinniger as die skaduwees van Abjaterskop met sononder. En ek het geweet dat ons agter Abjaterskop was, en dat haar oë inderdaad donker poele was, met lang riete wat aan die some groei. Toe het ek Satan tussen ons sien inkom. En hy het hoewe en ’n gevurkte stert gehad. En daar het vlamme by hom uitgekom. En hy het vooroor gebuig en Marie Roussouw op haar wang gesoen, daar waar daardie merke was. En sy het gelag. En haar oë het van opgeruimde plesier gedans. En ek het ontdek dat dit die hele tyd ek was wat haar gesoen het. Nou wat dink jy daarvan, Schalk?”
Ek het natuurlik gesê dat dit die mampoer was. En toe het ek geweet waarom ek so ongemaklik geslaap het. Dit was nie die kolle op die luiperd wat soos wiele gedraai het nie, maar omdat dit Satan was wat die hele nag daar langs my geslaap het. En ek het gesê dat dié ontdekking ook nie vir my iets nuuts was nie. Ek het altyd so iets van hom vermoed.
Maar ek het ’n plan gekry. En terwyl die ander met ontbyt besig was, het ek uitgegaan met die voorwendsel dat ek Manie Burghers moes gaan help om sy osse by die kerkplein uit te span. Maar in plaas daarvan het ek na die kafee toe gegaan, en omdat ek geweet het haar naam was Marie Roussouw, kon ek die kafeemeisie gevra het, toe sy gekom het om my bestelling te neem, of sy familie was van die Roussouws van Rysmierbult, en ek kon haar vertel dat ek ook so vêraf verwant was aan daardie familie. In die daglig was daar niks van die snaaksigheid aan die kafee waarvan Hans Kriel gepraat het nie. Alles het heel normaal en alledaags gelyk. Selfs die pers blomme was nog op die toonbank. Hulle het so ’n bietjie verwelk gelyk.
En toe skielik het ons aan die praat geraak, en ek het haar die ding gevra wat ek gebrand het om te weet.
“Daardie merk op jou wang, juffrou,” het ek gesê, “kan jy my vertel waar jy dit vandaan gekry het?”
Marie Roussouw het haar gesig baie na aan myne gebring, en haar oë was soos donker poele met lig wat in hulle dans.
“Ek weet jy sal my nie glo nie,” het sy gesê, “maar dit is waar Satan my gesoen het. Toe ons saam agter Abjaterskop was. Moet ek jou wys?”
Telling Them Apart
From No Outspan
by Deneys Reitz
In South Africa we too were faced by what seemed to be a dangerous situation. Italy had 200 000 soldiers in Abyssinia and we expected an immediate move to invade Kenya, and in due course our own country, for at the time there was little to stop them. Kenya had a few battalions of Askari and as for a South African army, it had existed largely on paper when the war began, though General Smuts was feverishly at work building up a new one, and volunteers were flocking to the colours.
In the meantime the Afrikaner racial extremists openly exulted at the British reverses. In Parliament and over the countryside they shouted that England was but a twitching corpse, that Hitler would dictate his peace terms in London within six weeks; the British Empire was crumbling, and they were going to establish an Afrikaner dictatorship in which General Smuts and his followers were to be called to account on Gestapo lines.
And a strange movement had sprung up to implement these threats. It was known as the Ossewa Brandwag (the ox-wagon picket). Its members, which were said to number a quarter of a million, drilled secretly at night, and they indulged in bomb throwing, sabotage and other subversive acts quite foreign to the normal character of our Afrikaans people. Their avowed intention was to prepare an organisation modelled on the Nazi system which would take control the moment word came that Great Britain was crushed.
General Smuts and I and most of our colleagues took the view that, in the long run, our Afrikaans-speaking citizens were too level-headed to be permanently led astray by alien propaganda of this kind. From long experience we felt that, in a country like the Union, it would be a mistake to create cheap martyrs, so we gave the Ossewa Brandwag and our opponents plenty of rope. Their overdone racial fervour smacked to us of the Ju-ju and Voodooism of Lagos and the Gold Coast.
Not everyone on our side agreed with us, and there was a time when I could not show my face anywhere without some well-meaning but irate and jittery individual rushing at me to demand the shooting out-of-hand of every Ossewa Brandwag firebrand and the instant gaoling of all opposition Members of Parliament and political leaders.
General Smuts told me he suffered from similar importunities and that his invariable reply was, ‘Leave it to us, leave it to us; we know what we are doing, please don’t rock the boat.’
Time has amply justified us. Now (in 1943) the Ossewa Brandwag has practically fizzled out, and the various republican groups that sprang up in the hope of an immediate German victory are at present so busy wrangling among themselves that we scarcely give them a thought.
All along, I have striven to avoid, as far as possible, overmuch reference to our inter-tribal stupidities, but I was forced to touch on them here and there for the sake of giving an idea of the South African political background. I have only this final word on the subject. Our white population is under three million. Of these, roughly 55 per cent are of Dutch descent, and 40 to 45 per cent are of British extraction. Of the Dutch section about half are standing aloof from our war effort. They hold that the war is in the interest of Great Britain alone, that it is none of our business, and that we had no right to drag them into the maelstrom.
And yet, in an army of volunteers, something like 35 per cent of our soldiers and 35 per cent of our casualties in Abyssinia and Libya have been Afrikaners.
And there is another list, which it may be lacking in good taste and subtlety to call a casualty list. It is the notices of engagements and marriages between Afrikaans and English couples that appear in the newspapers every day. These show that they are intermingling and inter-marrying all the time in rising tempo, and by 1960 or thereabouts even the racial politicians will not be able to tell them apart.
So much for local politics as I see them.
Om Hulle Van Mekaar Te Onderskei
Uit No Ouspan
deur Deneys Reitz
Dit het gelyk of ons in Suid-Afrika ook ’n gevaarlike situasie in die gesig gestaar het. Italië het 200 000 soldate in Abessinië gehad en ons het verwag dat hulle op die punt gestaan het om Kenia binne te val, en mettertyd ons eie land, want ten tyde was daar nie veel wat gedoen kon word om hulle te stop nie. Kenia het ’n paar bataljonne Askari’s gehad, en aan die begin van die oorlog het die Suid-Afrikaanse weermag tot ’n groot mate net op papier bestaan, hoewel generaal Smuts koorsagtig aan die werk was om ’n nuwe weermag op die been te bring, en vrywilligers het heel entoesiasties aangesluit.
Intussen het die rassistiese Afrikaner-ekstremiste openlik gejubel oor die terugslae wat die Britte getref het. In die parlement en regoor die land het hulle verkondig dat Engeland slegs ’n stuiptrekkende kadawer was, en dat Hitler binne ses weke sy vredesvoorwaardes in Londen sou stel. Die Britse Empire was aan die verbrokkel en hulle was van plan om ’n Afrikaner- diktatorskap te skep en generaal Smuts en sy volgelinge sou daarna, volgens gestapo-riglyne, tot verantwoording geroep word.
En ’n vreemde beweging het ontstaan om hierdie bedreiging te implementeer. Dit was bekend as die Ossewa Brandwag. Daar is gesê dat hulle ledetal ’n kwartmiljoen getel het en dat hulle gedurende die nag in die geheim gedril het en dat hulle hulself besig gehou het met bomgooiery, sabotasie en ander ondermynende optrede – wat heel vreemd aan die normale karakter van die Afrikaanse mense was. Hulle voorneme was openlik om ’n organisasie te stig wat op die Nazi-sisteem gemoduleer was, en wat beheer sou oorneem die oomblik wanneer Groot Brittanje oorrompel is.
Generaal Smuts en ek en die meeste van ons kollegas het die mening gehuldig dat ons Afrikaanssprekende burgers uiteindelik te verstandig sou wees om permanent op ’n dwaalspoor gelei te word deur dié vreemdsoortige propaganda. Uit ervaring het ons gevoel dat, in ’n land soos die Unie, dit ’n fout sou wees om martelaars op ’n goedkoop manier te skep, en dus het ons die Ossewa Brandwag en ons teenstanders vryheid van beweging gegee. Hulle oordrewe rassistiese geesdrif het vir ons na bygelowige betowering geklink soos iets wat mens in Lagos en die Goudkus sou kon vind.
Nie almal aan ons kant het met ons saamgestem nie, en daar was ’n tyd toe ek dit nie kon durf waag om êrens gesien te word nie sonder dat ’n welmenende, ontstoke en senuagtige persoon op my afstorm en daarop aandring dat elke Ossewa Brandwag-heethoof op die plek geskiet moes word en dat al die lede van die opposisie se parlementslede en die politieke leiers dadelik in die tronk gestop moes word.
Generaal Smuts het my vertel dat hy soortgelyke dringende versoeke moes verduur, en dat sy reaksie gewoonlik was: “Los dit aan ons oor, los dit aan ons oor; ons weet wat ons doen. Moet asseblief nie oorboord gaan nie.”
Ons is mettertyd deeglik in die gelyk gestel. Nou (in 1943) het die Ossewa Brandwag so te sê verdwyn, en die verskeie republikeinse groepe wat skielik verskyn het met die hoop op ’n spoedige Duitse oorwinning, is op die oomblik besig om so met mekaar te redekawel dat ons skaars aan hulle dink.
Ek het deurentyd daarna gestrewe om so ver as moontlik, ons onderlinge stamdwaashede te vermy, maar af en toe was dit tog nodig om daaraan aandag te gee – vir die Suid-Afrikaanse politieke agtergrond se onthalwe. Ek het slegs hierdie finale woord oor die onderwerp. Ons wit populasie is minder as driemiljoen. Hiervan is omtrent 55 persent van Hollandse afkoms, en 40 tot 45 persent is van Britse herkoms. Omtrent die helfte van die Hollandse groep staan afsydig teenoor ons oorlogsywer. Hulle is van mening dat die oorlog alleenlik Groot Brittanje se saak is en dat dit niks met ons te doen het nie, en ons het nie die reg om hulle in die draaikolk in te sleep nie.
Maar tog was iets soos 35 persent van ons soldate en 35 persent van ons ongevalle in Abessinië en Libië, Afrikaners.
En daar is ’n ander lys, en daar mag dalk te kort geskiet word aan goeie smaak en subtiliteit om dit ’n ongevalle lys te noem. Dit is die kennisgewings van verlowings en huwelike tussen Afrikaanse en Engelse paartjies wat daagliks in koerante verskyn. Dit wys daarop dat hulle deurentyd vermeng en ondertrou en dat dit teen ’n verhoogde tempo plaasvind, en teen 1960 of daar rond sal selfs die rassistiese politici hulle nie van mekaar kan onderskei nie.
Dit is my siening van die plaaslike politiek.
Green Peas
From Leipoldt’s Cellar & Kitchen
by C. Louis Leipoldt
Pulses are perhaps the oldest food known to humankind.
My old Tannie, who is glancing over my shoulder as I write, just shakes her head.
‘As far as I know,’ she says, in that dreadful, oh-so-sweet manner she adopts when she wants to demolish me, ‘our dear Lord said that for food He gave us the plants that have seeds, and all the trees that bear fruit. Is that not what is said in Genesis 1 verse 29?’
‘Absolutely right, Tannie,’ I answer, not at all put out, ‘but Tannie is forgetting that pulses also have seeds, and the scientific know-alls maintain that pulses, like lentils and peas, not grasses like wheat and rye, were our very first food.’
‘They have a lot to say,’ Tannie snaps at me. ‘Today they talk of vitamins that the Holy Scripture doesn’t even mention. All just talk.’
‘When it comes to the vitamins, I completely agree, Tannie. But please – I have to have this piece ready before this evening.’
By the way, my Tannie is one of the few cooks of my acquaintance who knows how to do things with peas. I have her to thank for being able to distinguish between peas and peas, for having learned the difference between peas that honour their name and peas that could just as well have been acorns.
Cooking peas – peas suitable for the table – are young peas, not those usually passed off as cooking peas that you have to pay a fortune for in these days of controlled vegetables. Real cooking peas are young, soft, virgin-green, juicy and plump. You usually only get them if you have a row of peas in your own garden. Do not wait until the pods are thick and fat – the less they look like a water-loving creature’s thighs, the better they are for the pot. Therefore watch your peas closely, and as soon as the pods show signs of bulging, pick and shell them. Then you will get the young peas the connoisseur prefers; and, believe me, there is no other vegetable that comes even close!
To prepare such young peas requires expertise and what my tannie calls ’n slag (a knack). When it comes to expertise, I agree. Concerning ’n slag – well, one could argue endlessly about that without coming to any worthwhile conclusion. I know of an old Ayah who, according to the general testimony of the families she’s cooked for, had a remarkable ‘knack’ for colouring tartlets a beautiful golden yellow. When she told me her secret, however – well, since that day, I’ve always been a bit nervous when presented with a golden yellow tartlet.
To return to the young peas, for heaven’s sake do not wash them. It’s possible that a worm might be hiding in the pod, in which case just show him that he does not belong there. That’s all that is really necessary. Place the peas in a saucepan, with just enough water – of preferably some meat soup – to quench their thirst when it starts getting hot. Close the lid, and let them cook in their own steam without adding anything whatsoever. To add mint, lemon peel, nutmeg, or whatever, is an affront to them and an insult to your own taste. And do not cook them for too long. Very young peas – I am dealing only with them – do not require more than a quarter of an hour in the saucepan. As soon as they are soft and mushy, take them from the fire, sprinkle with a pinch of sugar and salt, and add a lump of butter – the best available, of course. Shake the saucepan, without taking off the lid, until the peas are well oiled by the butter. Serve immediately. Now that really is an excellent dish to serve a guest.
When peas are older, and swollen with more body, the cook can still prepare them in this way. Indeed, it is the usual way of cooking peas. But the connoisseur will not like it. The full-grown pea does not have the soft juiciness of the baby pea, and this is why it is smothered with mint that overwhelms the taste of the pea. No, use the full-grown pea for making soup or purée. An excellent soup can be made from it – the so-called Potage St Germain. Its basis is a good consommé, preferably made from chicken bones and veal. Cook the peas in the manner mentioned above, and mash them. Then cook them for half an hour in the soup, strain through a collander, and heat until the soup is velvety and even. Add spice, salt and pepper, and bring to the boil again. When it starts bubbling, add a cup of cream or two cups of milk, and serve immediately with small pieces of toast.
Some cookbooks suggest that one should colour this soup by adding spinach juice, to give it a nice green appearance. I disagree, just as I oppose the idea of insulting peas, or indeed any green vegetable, by cooking them with bicarbonate of soda. Green pea soup does not have to be leaf-green. The more cream or milk you add, the less green it will be – but it will not taste any the less good.
My old tannie interrupts me again. ‘But who would make pea soup without onions? You don’t seem to have the faintest idea of what’s appropriate. Why don’t you tell the people …’
Well, there are cooks who start by frying sliced onion, a sliced leek, a slice of sour apple and a snippet of mace in butter, adding it to the pea purée and then boiling it all up together as a soup. This is purely a matter of taste, and I am liberal and tolerant enough not to regard this as heretical. But I prefer myPotage St Germain without onion, celery or mace. A combined vegetable soup is something I esteem very highly, but it is something different from a green pea soup.
Speaking of heretics, heresy is – according to the dictionaries – the wilful rejection of a generally accepted doctrine of faith. There are no such doctrines in the art of cooking, for otherwise there would be no culinary art. Cooking is learned through experimentation and experience, and sometimes by accident.
If Oom Karools – who was in France during the last war and there acquired the habit of sprinkling cheese over his soup – wishes to eat his pea soup with cheese over it, I shall not feel obliged to drag him to the pyre in a chequered sanbenito. The fellow has his own life to lead and his own taste, and that is that.
But the taste of green peas has a character all of its own, and I regard it as worthless and unnecessary to try to improve it by adding and supplementing all sorts of things.
It’s a different matter when you’re dealing with dried peas, but that’s a separate topic.
Groen-Ertjies
Uit Polfyntjies vir die proe
deur C. Louis Leipoldt
Die peulvrugte is miskien die oudste kos wat aan die mensdom bekend is.
My ou Tannie, wat oor my skouer kyk onderwyl ek skryf, skud haar kop.
“Sover ek verstaan,” sê sy op die nare, soetsappige manier wat sy het wanneer sy my wil verpletter, “het ons liewe Heer gesê dat Hy die plante wat saad gee en al die bome waaraan daar boomvrugte is, vir ons gegee het as voedsel. Dit sê mos so in Genesis 1 vers 29.”
“Heeltemal reg, Tannie,” antwoord ek, nie uit die veld geslaan nie, “maar Tannie vergeet dat peulvrugplante ook saadplante is, en die wetenskaplike wysneuse beweer dat nie grasplante, soos koring en rog nie, maar peulvrugplante, soos lensies en ertjies, ons allereerste kos was.”
“Hulle sê baie,” snou Tannie my toe. “Vandag praat hulle oor vitamines, waarvan die Heilige Skrif niks af weet nie. Alles sommer gesegdes.”
“Ek stem volkome saam wat die vitamines betref, Tannie. Maar asseblief nou – ek moet hierdie stuk klaar hê voor vanaand.”
Terloops, Tannie is een van die weinige kokke wat ek ken wat weet hoe om met ertjies te werk. Ek het dit aan haar te danke dat ek tussen ertjies en ertjies kan onderskei en goed die verskil leer ken het tussen ertjies wat die naam werd is en ertjies wat net so goed akkers kon gewees het.
Kook-ertjies, ertjies wat geskik is vir die tafel, is jong ertjies; nie dié wat gewoonlik as kook-ertjies aangebied word en waarvoor ’n mens in hierdie dae van gekontroleerde groente deur jou nek moet betaal nie. Regte kook-ertjies is jonk, sag, maagdelik groen, sappig en mollig. Jy kry hulle gewoonlik net as jy self ’n ertjiery in jou tuin het. Wag nie totdat die peule dik en vet is nie; hoe minder die peul op ’n watersugtige skepsel se dybeen lyk, hoe beter geskik is hy vir die pot. Waak dus sorgvuldig oor die ertjies, en sodra die peule blyk gee dat hulle van plan is om uit te dy, pluk hulle en haal die klein ertjies uit. Dan kry jy jong ertjies soos die kenner hulle verkies; en glo my, daar is geen groente wat by hulle kan kers vashou nie.
Om sulke jong ertjies klaar te maak vir die tafel vereis kundige verstand en wat Tannie noem “’n slag”. Omtrent eersgenoemde stem ek saam. Wat “slag” veronderstel – daaroor kan ’n mens lank redekawel sonder om eintlik tot ’n aanneemlike besluit te kom. Ek weet van ’n ou aia, wat volgens die algemene erkenning van die gesinne vir wie sy as kok gedien het, ’n merkwaardige “slag” gehad het om tertjies pragtig goudgeel te kleur. Toe sy my egter die geheim van haar slag vertel … nou ja, van dié tyd af is ek altyd ’n bietjie senuweeagtig wanneer ek goue tertdeeg op tafel teëkom.
Om terug te keer tot die jong ertjies: moet hulle om hemelsnaam nie was nie. Dit is moontlik dat daar in die peul ’n ruspertjie skuil, maar dan wys jy hom maar net dat hy nie daar hoort nie, en basta. Dit is al wat eintlik nodig is. Sit dan die ertjies in ’n kastrol, met genoeg water – of liewer ’n bietjie goeie vleissop – om hul dors te les wanneer die hitte kom. Maak die deksel toe en laat hulle kook in hul eie vogtigheid sonder enige byvoegsel van watter aard ook al. Om kruisement, suurlemoenskil, neutmuskaat of wat ook al by te voeg, is ’n aanstoot vir hulle en ’n laster op jou eie smaak. En moenie te lank laat kook nie. Heel jong ertjies – en ek praat nou net van hulle – het nie meer as ’n kwatier kookhitte nodig nie. Sodra hulle papsag is, haal hulle van die vuur af, strooi ’n grypie suiker en sout oor en voeg ’n klont botter by – natuurlik van die allerbeste wat daar te kry is. Skud die kastrol, sonder om die deksel af te haal, totdat die ertjies behoorlik geolie is met die botter. Dis dadelik op. Arrie, dis darem een van die puik geregte wat jy ’n gas kan voorsit.
As die ertjies ouer, uitgeswel en meer lywig is, kan die kok hulle ook op hierdie manier voorberei. Inderdaad, dit is die gewone manier om ertjies gaar te maak. Maar die kundige kenner hou nie baie daarvan nie. Die uitgegroeide ertjie het nie die sagte sapperigheid van die baba-ertjie nie, en daarom word hy doodgedruk met kruisement wat die ertjiesmaak oorstelp. Nee, gebruik die mondige ertjie vir sop or puree. ’n Voortreflike sop kan daarvan gemaak word, die sogenaamde Potage St. Germain. Basis daarvan is ’n goeie consommé, liefs van hoenderbene en kalfsvleis. Kook die ertjies op die reeds genoemde manier en stamp hulle fyn. Kook hulle dan ’n halfuur lank in die sop; gooi deur ’n vergiettes en klits tot die sop egaal en ferweelagtig is. Voeg spesery, sout en peper by en laat weer opkook. Sodra dit borrel, voeg ’n koppie room of twee koppies melk by en dis dadelik op met stukkies geroosterde brood.
Sommige kookboeke sê dat die kundige kok hierdie sop moet kleur deur die byvoeging van spinasiesap om dit ’n mooi groen aanskyn te gee, maar ek is bepaald daarteen, net soos ek daarteen is dat ons ooit ertjies of enige groen groente moet affronteer deur dit met koeksoda te kook. Groen-ertjiesop hoef nie blaargroen te wees nie; hoe meer room of melk bygevoeg word, hoe minder groen sal dit wees – maar dit sal nie minder lekker smaak nie.
My ou tannie val my weer in die rede: “Verbeel jou, wie maak nou ertjiesop sonder uie? Jy het mos nie die minste begrip van wat paslik is nie … Hoekom vertel jy nie vir mense …”
Nou ja, daar is ’n sekte van die kokke wat eers gesnipperde uie, ’n gesnipperde prei, ’n skyfie suurappel en ’n snyseltjie foelie in botter braai, dit by die ertjiepuree voeg en alles dan saam as sop opkook. Dit is suiwer ’n kwessie van smaak, en ek is liberaal en verdraagsaam genoeg om so ’n manier van doen nie as ketters te beskou nie. Maar self verkies ek my Potage St. Germain sonder uie en seldery en foelie. ’n Gesamentlike groentesop staan by my hoog aangeskryf … maar dit is eintlik nie ’n groen-ertjiesop nie.
Van ketters gepraat: kettery is, volgens die woordeboeke, die moedswillige verwerping van alomerkende geloofsleerstellings. Daar bestaan nie sulke leerstellings in die kookkuns nie, ander sou daar geen kookkuns wees nie. Deur proefneming en ondervinding leer die kok, en soms deur toeval.
As oom Karools, wat gedurende die vorige oorlog in Frankryk was en daar aangeleer het om kaas oor sy sop te strooi, altyd sy ertjiesop met kaas daaroor eet, dan voel ek nie geneig om hom dadelik in ’n geruit San Benito na die brandstapel te sleep nie. Die kêrel het sy leeftyd en sy eie smaak – en daarmee weer basta.
Maar die smaak van groen-ertjies is uiters karaktervol, en ek ag dit nutteloos en onnodig om dit te probeer “verbeter” deur allerhande by- en toevoegsels.
Dis iets anders as ons met droë ertjies te doen het, maar hulle vereis ’n aparte hoofstuk.
