Vanaf die Eindes van die Aarde
Click Here to Play Podcast
deur Vladimir Petrov
Uit Reader's Digest, September 1953
Boris Begichev, ’n goedaardige, moedige en intelligente jong Rus wat Engels geken het, het die jaar 1929 deurgebring as ’n assistant-operateur by die radiostasie wat deur die Sowjet-regering op Franz Josef-land, omtrent 700 myl van die Noordpool af, geïnstalleer is.
Die lewe daar het ongelooflik vervelig geraak – tot ’n dag in Oktober toe hierdie verbasende boodskap oor die eter gekom het: “Dit is die Amerikaanse ekspedisie in die Suidpool. … Herhaal jou seine. … Waar is jy? … Dit beteken jy is naby die Noordpool. Ons is nie ver van die Suidpool af nie. Miskien is dit die langste kortgolf-radiokommunikasie in die geskiedenis. Ek gaan probeer om weer met jou kontak te maak. My naam is John Tenner. Wat is joune?”
Boris Begichev kon skaars glo dat hy ’n boodskap oor so ’n lang afstand ontvang het. Maar later – gedurende herfs – het hy nog twee keer met Tenner kontak gehad en só hulle goeie wense aan mekaar oorgedra. Toe, op 31 Desember, het Begichev weereens die vriendelike sein van die Amerikaner in die Suidpool opgetel.
Tenner het aan Begichev gesê dat hy in San Francisco woon. Die Rus het hom uitgevra oor Jack London, wie se stories hy amper uit sy kop geken het. Tenner het gesê dat hy, net soos Jack, op die Oakdale-waterkant groot geword het, en dat hy ook van London se stories gehou het. Begichev het gesê dat hy graag die Verenigde State wou besoek, en Tenner het hom toe na San Francisco uitgenooi.
“Om jouself te identifiseer wanneer jy skakel,” het John Tenner gesê, “begin jou gesprek deur te sê: ‘Is dit waar dat jy Jack London se Scarlet Plague elf keer gelees het?’”
“Goed, dit sal die wagwoord wees,” het Begichev geantwoord.
~
Gedurende die Tweede Wêreldoorlog het Boris Begichev ’n offisier in die Russiese weermag geword. Hy het egter Stalin se tirannie gehaat en saam met generaal Vlassov gedros om by die Russiese bevrydingsweermag, wat teen die kommuniste geveg het, aan te sluit. In die lente van 1945, na die ineenstorting van Duitsland, het sy eenheid weswaarts teruggeval met die hoop om by die Amerikaanse magte toevlug te kon vind. Boris het egter gou te wete gekom dat die Amerikaners, om een van die ooreenkomste wat daar met Stalin by Yalta aangegaan is, na te kom, vlugtelinge van die Weermag vir Vryheid aan die Rooiweermag sou uitlewer. Hy het goed verstaan dat, as hy gevang sou word, dit óf die dood óf ’n konsentrasiekamp sou beteken.
Die nuus dat generaal Vlassov gevange geneem is, het gou bekend geraak, sowel as die feit dat hulle deur Sowjet-tenks omring was. Van toe af het dit beteken dat elkeen se lot in sy eie hande was. Begichev het alleen weswaarts gevlug, gedurende die nag geloop en bedags weggekruip. Een aand met skemer, het hy op ’n Amerikaanse tenk afgekom wat op ’n ou houtkapperspaadjie stilgehou het. ’n Sersant wat langs die tenk gestaan het, het gevra: “Is jy Russies?”
“Ja,” het Begichev geantwoord, en verduidelik dat hy besig was om van die kommunistiese troepe weg te vlug. Net toe het twee Sowjet-militêre-polisiemanne in ’n kar daar aangekom. Die Amerikaanse kaptein in die tenk het hulle in gebaretaal gevra of hulle die vlugteling saam met hulle wou neem. Die Sowjet-polisieman het verduidelik dat hulle dit graag wou doen. Een van hulle het sy pistool uitgehaal en aan Begichev gesê: “Klim in die kar.”
Net toe Begichev gehoor daaraan wou gee, het hy die Amerikaanse sersant hoor sê: “Kaptein Tenner, wat is verkeerd met die Russe? Dit lyk of ’n hele klomp van hulle nie van mekaar hou nie.”
Met ’n skouerophaling het die kaptein gesê: “Wie kan die Russe verstaan?”
Die Sowjet-polisieman het sy pistool op Begichef gerig en uitgeroep: “Klim in die kar.”
Sonder om sy oë van die wapen af te neem, het Begichev in Engels gesê: “Is dit waar, kaptein Tenner, dat jy The Scarlet Plague van Jack London elf keer deurgelees het?”
Vir ’n oomblik het Tenner hom aangestaar, en toe het hy kortaf aan die militêre polisiemanne gesê: “Nyet – ek sal beheer oor dié man oorneem.” Met ’n handgebaar, het hy aan Begichev gesê: “Klim – in – vinnig.” Tenner en die sersant het Boris gevolg en ook ingeklim en die deur van die geskuttoring agter hulle toegeklap.
Terwyl die tenk weggerolry het, het Begichev aan kaptein Tenner verduidelik waarom hy van die “Scarlet Plague” van kommunisme wou wegvlug.
Uiteindelik het Tenner gesê: “Laat ons hier stilhou.” Hy het geglimlag, aan Begichev ’n pak sigarette gegee, en gesê: “Meneer Begichev, ons moet nou hier omdraai. Ek dink jy kan van hier af daarin slaag om veilig weg te kom. As jy ooit na die Verenigde State sou gaan, moet jy nie vergeet om my op te soek nie.” Die twee manne het mekaar die hand gegee, en Begichev het die woud ingestap.
Begechev het daarin geslaag om te ontsnap, want ek het hom ’n jaar daarna in Rome raakgeloop waar hy my hierdie storie vertel het. Ek weet egter nie of hy ooit daarin geslaag het om by die Verenigde State uit te kom nie.
Turnabout
I was born in Poland, where – before the last war – religious intolerance was not uncommon. In spite of my father’s objection to my participation in anti-Semitic demonstrations in Warsaw, I very often heaved stones at the windows of stores owned by Jews. I had no qualms about my actions, and it later took months of hardship and persecution, and a Jew, to show me how to abide by the Biblical injunction: ‘Love thy neighbour as thyself’.
Here is the story.
When Hitler annexed Austria and war seemed imminent, I quit my job as an instructor at a flying club in Lyons, France, and started for home in my plane. The engine developed magneto trouble and I had to land in Vienna, and stay there overnight, to have it repaired.
The following morning, just as I stepped out of my hotel to buy a few souvenirs before checking out, a man came running past the door, bumped into me, and sent me reeling. Outraged, I grabbed him and was about to give him a piece of my mind, when I saw that his face was white with fear. Panting heavily, he tried to wrench himself from my grip, saying: ‘Gestapo – Gestapo!’ I knew only a little German, but I quickly understood that he was running away from the dreaded German secret police.
I rushed him into the lobby and upstairs to my room, pointed to the foot of my bed, and motioned to him to lie down. I covered his slender, jackknifed body with artfully draped blankets, so that the tousled bed looked empty. Then I pulled off my jacket, tie and collar, so that I could pretend that I’d just got up if the Gestapo men came.
In a few minutes they did.
They examined my passport, returned it, and shouted questions at me, to which I replied: ‘Ich verstehe es nicht’ (‘I don’t understand it’), a phrase I knew by heart. They left without searching the room.
As soon as they had gone, I locked the door and lifted the blankets. The poor man let out a stream of rapid German. It was not necessary to understand a word in order to comprehend his gratitude.
I got out my flight chart and, by gesturing and drawing pictures in the margin of the map, explained that I had an aeroplane and could take him out of Austria. He pointed to Warsaw, and his expressive hands asked: ‘Would you take me there?’
I shook my head, and made him understand that I had to land for fuel in Cracow. I drew pictures of police and prison bars to illustrate that he would be arrested upon arrival at any airport, and I made it clear that we would land in some meadow just over the Polish border, where he could disembark. He nodded with satisfaction, and his narrow face and dark brown eyes again conveyed his deep thanks.
At the airport the customs and immigration men waved us through when I told them that my friend wanted to see me off. The plane was warmed up and ready for the flight. We quickly climbed in, and soon we were in the air.
We crossed Czechoslovakia and, before long, we saw the thin ribbon of the Vistula River and the city of Cracow. Landing in a large field by a wood, and near a country railway station, I showed my companion where we were on the map, gave him most of my money, and wished him luck. He took my hand, looked at me wordlessly, and then walked rapidly into the woods.
When I arrived at Cracow airport, there was a detachment of police waiting beside the immigration inspector. One of the police said: ‘We have a warrant to search your plane – you helped a man escape from Vienna.’
‘Go ahead and search it,’ I responded. ‘Incidentally, I’d like to know what the man is wanted for?’
The response was: ‘He is a Jew!’
They searched my plane very thoroughly and, of course, they had to let me go for lack of evidence.
~
The war came, and after Poland’s short and bloody struggle against the Germans, in which I served as a fighter pilot in the Polish Air Force, I joined the thousands of my countrymen who wanted to carry on the fight for freedom. We crossed the border into Romania, were promptly caught, and then we were sent to concentration camps.
I finally managed to escape, joined the French Air Force and, after the collapse of France, I went to England and fought in the Battle of Britain. The following June I was wounded, while on a fighter sweep across the English Channel, when the Luftwaffe hit us over Boulogne. On those early offensive missions, we were always outnumbered and outperformed by the Luftwaffe; and our only superiority was our morale.
As we started for home, I rammed an ME-109 and was hit by a piece of its sheared-off tail. I was half-blinded by my own blood. The squadron covered my withdrawal across the Channel, but I was unconscious when my Spitfire crash-landed in England. (I later learned that my skull had been fractured, and that I was so near death that the head-surgeon of the hospital, to which I was taken, believed that it would be almost useless to operate on me.)
When I regained consciousness and opened my eyes, I became aware of a narrow face with large brown eyes looking down at me.
‘Remember me?’ asked the owner of the face. ‘You saved my life in Vienna.’ He spoke with only a trace of a German accent.
His words ended my confusion. I recalled the sensitive face, and managed to ask: ‘How did you find me?’ Then I noticed his white smock. ‘Do you work here?’ I enquired.
‘It’s a long story,’ he replied. ‘After you dropped me off, I made my way to Warsaw, where an old friend helped me. Just before the war, I escaped and managed to reach safety in Scotland. When one of your Polish squadrons distinguished itself in the Battle of Britain, I thought you might be in it – so I wrote to the Air Ministry, and found that you were.’
‘How did you know my name?’ I asked.
He replied: ‘It was written … it was written in the margin of your map. I remembered it.’
His long fingers felt cool on my wrist. ‘Yesterday I read the story in the newspapers about a Polish hero shooting down five enemy planes in one day, and then crash-landing near this hospital. They said that your condition was considered hopeless. I immediately asked the Royal Air Force in Edinburgh to fly me here, to this hospital.’
‘Why?’ I asked.
He replied: ‘I thought that, at long last, I could do something to show you my gratitude. You see, I’m a brain surgeon – I operated on you this morning.’
Ommekeer
Uit Reader's Digest, Januarie 1953
deur Roman Turski
Ek is in Pole gebore waar, voor die laaste oorlog, godsdienstige onverdraagsaamheid nie ’n ongewone ding was nie. Ten spyte van my pa se teenkanting teen my deelname aan die anti-Semitiese demonstrasies in Warskou, het ek nogal heelwat klippe deur die vensters van winkels wat aan Jode behoort het, gegooi. Ek het geen bedenkinge oor my optrede gehad nie, maar later het dit maande van swaarkry en vervolging, en ’n Jood, geneem om my te wys hoe om my te onderwerp aan die Bybelse gebod van: “Jy moet jou naaste liefhê soos jouself”.
Hier is my storie.
Toe Hitler Oostenryk geannekseer het en dit gelyk het of daar ’n oorlog op hande was, het ek my werk as ’n vlieginstrukteur by ’n vliegklub in Lyons in Frankryk laat vaar, en in my vliegtuig huis toe vertrek. My vliegtuig se masjien het egter magneto-probleme ontwikkel en ek moes in Wene land en daar oornag sodat dit reggemaak kon word.
Die volgende oggend, net toe ek by my hotel uitgestap het om ’n paar aandenkings te gaan koop voordat ek weer sou opstyg, het ’n man aangehardloop gekom en my voor die ingang lelik raakgestamp. Heel ontstoke het ek hom beetgekry, en ek was reg om hom ’n oorveeg te gee, maar toe het ek sy bleek gesig vol vrees gesien. Al hygende het hy homself uit my greep probeer loswoel en net gesê: “Gestapo – Gestapo!” Ek het ’n bietjie Duits geken, en het gou begryp dat hy besig was om van die gevreesde Duitse geheime polisie af weg te hardloop.
Ek het inderhaas met hom na die voorportaal toe beweeg en op met die trappe na my kamer toe. Ek het hom op die punt van my bed laat lê en sy skraal, inmekaargevoude liggaam met gedrapeerde komberse op ’n kunstige manier toegemaak sodat dit gelyk het of die bed leeg was. Ek het my baadjie uitgetrek, my das en boordjie verwyder, en so voorgegee dat ek so pas opgestaan het, as die Gestapo-manne daar sou aankom.
En na ’n paar minute was dit toe wel die geval.
Hulle het my paspoort ondersoek en dit teruggegee, en my toegegooi met vrae waarop ek geantwoord het: “Ich verstehe es nicht” – ’n uitdrukking wat ek uit my kop uit geken het. Sonder om die kamer verder te deursoek, het hulle vertrek.
Sodra hulle weg was, het ek die deur gesluit en die komberse opgelig. Die arme kêrel het losgetrek in ’n snelvuur Duits. Dit was nie nodig om ’n woord te kon verstaan om te besef dat hy vreeslik dankbaar was nie.
Ek het my vlugplan uitgehaal en, met gebare en deur prentjies aan die kantlyn van die kaart te teken, het ek verduidelik dat ek ’n vliegtuig besit het en dat dit vir my moontlik was om hom uit Oostenryk weg te kry. Hy het na Warskou gewys, en sy uitdrukkingsvolle hande het gevra: “Kan jy my daarnatoe neem?”
Ek het my kop geskud en hom laat verstaan dat ek in Cracow moes land vir brandstof. Ek het prentjies van die polisie en tronktralies geteken om te illustreer dat hy met sy aankoms op enige lughawe gearresteer sou word, en ek het verduidelik dat ons net anderkant die Poolse grens op ’n grasvlakte kon gaan land waar hy dan kon afklim. Heel tevrede het hy sy kop geskud, en sy skraal gesig en donker bruin oë het weereens sy diepe dankbaarheid oorgedra.
Die doeane- en immigrasie-personeel by die lughawe het ons beduie om deur te gaan toe ek hulle vertel het dat my vriend my net kom afsien het. My vliegtuig was opgewarm en gereed vir die vlug. Ons het ingeklim en kort daarna was ons in die lug.
Ons het oor Czechoslovakia gevlieg en kort voor lank het ons die dun band van die Vistula-rivier en die stad van Cracow opgemerk. Ons het in die veld naby ’n spoorwegstasie en ’n woud geland, en ek het op die kaart aan my metgesel gewys waar ons was. Ek het hom die meeste van my geld gegee en hom alles van die beste toegewens. Hy het sonder ’n woord in my oë gekyk, my hand geskud, en toe vinnig die bos ingehardloop.
Toe ek by die Cracow lughawe geland het, was daar ’n afdeling polisiemanne saam met die immigrasie-inspekteur. ’n Polisieman het gesê: “Ons het ’n lasbrief om jou vliegtuig te deursoek – jy het ’n man gehelp om uit Wene uit te ontsnap.”
“Gaan gerus voort,” het ek geantwoord. “Terloops, waarom soek hulle die man?”
“Hy is ’n Jood,” het die polisieman gesê.
Hulle het my vliegtuig deeglik gefynkam, en natuurlik moes hulle my laat gaan weens ’n gebrek aan getuienis.
~
Die oorlog het aangebreek, en ná ek as ’n vegvlieënier in die Poolse lugmag in ons kort, bloedige stryd teen die Duitsers gedien het, het ek by duisende van my volksgenote, wat wou voortgaan om vir vryheid te veg, aangesluit. Ons het die grens na Roemenië oorgesteek, maar was spoedig gevange geneem en na konsentrasiekampe toe gestuur.
Uiteindelik het ek daarin geslaag om te ontsnap, en het toe by die Franse lugmag aangesluit. Na die val van Frankryk, het ek Engeland toe gegaan en in die lugslag om Brittanje geveg. In Junie daarna is ek gewond terwyl ek in ’n geveg oor die Engelse kanaal betrokke was en die Luftwaffe ons oor Boulogne geskraap het. Op daardie vroeë aanvalssendings is ons gewoonlik oortref in getalle en het dus teen die Luftwaffe die slegste daarvan afgekom. Slegs in ons moraal was ons egter hulle meerdere.
Op ons pad terug, het ek ’n ME-109 toegetakel maar ’n stuk van sy afgeskeerde stert het my vliegtuig getref. Ek was half verblind deur my eie bloed. Die eskader het my egter met my onttrekking oor die kanaal gedek, maar ek was bewusteloos toe my Spitfire in Engeland gepletterland het. (Later het ek gehoor dat ek skedelbreuk opgedoen het en dat ek so na aan die dood was dat die hoofchirurg by die hospitaal waar ek opgeneem is, gemeen het dat dit so te sê nutteloos sou wees om op my te opereer.)
Toe ek weer my bewussyn herwin het en my oë oopgemaak het, het ek bewus geword van ’n smal gesig met groot bruin oë wat op my afgekyk het.
“Onthou jy my?” het die eienaar van die gesig gevra. “Jy het my lewe in Wene gered.” Hy het met net ’n sweempie van ’n Duitse aksent gepraat.
Sy woorde het my teruggebring na die hede toe. Ek kon sy sensitiewe gesig onthou en kon net daarin slaag om te vra: “Hoe het jy my gevind?” Toe het ek sy wit doktersjas opgemerk. “Werk jy hier?” het ek gevra.
“Dis ’n lang storie,” het hy geantwoord. “Na jy my afgelaai het, het ek die pad gevat Warskou toe, waar ’n ou vriend van my my gehelp het. Net voor die oorlog het ek ontsnap en Skotland veilig bereik. Toe een van julle Poolse eskaders homself in die lugslag om Brittanje onderskei het, het ek gedink dat jy dalk een van hulle kon wees. Dus het ek aan die ministerie van lugvaart geskryf en uitgevind dat jy wel daaraan verbonde was.”
“Hoe het jy my naam geken?” het ek gevra.
Hy het geantwoord: “Dit was in die kantlyn van jou kaart geskryf, en ek het dit onthou.”
Sy lang vingers het koel om my pols gevoel. “Ek die storie gister in die koerante gelees oor die Poolse held wat vyf vyandelike vliegtuie in een dag afgeskiet het, en toe naby hierdie hospitaal gepletterland het. Hulle het gemeen dat jou toestand hopeloos was. Ek het dadelik die lugmag in Edinburgh gevra om my na hierdie hospitaal toe te vlieg.”
“Hoekom?” het ek gevra.
Sy answoord: “Ek het gedink dat ek uiteindelik iets kon doen om my dankbaarheid te wys. Jy sien, ek is ’n breinchirurg – en ek het vanoggend op jou geopereer.”
Your Move, Hungarian
by Ferenc Laszlo
from Reader's Digest, April 1956
I was trying hard to suppress my anxiety that September morning in 1946, as I stood in the dismal Keleti railway station in Budapest, Hungary. Panic, I knew, could wreck my hopes. I was waiting prayerfully for the name of Oscar Zinner to be called – even though I knew that it might mean my doom.
Until ten days before, I had never heard of Oscar Zinner. Then an old friend, who had information about the evacuation of Austrians living in Budapest, had come to see me, in secret.
‘One man on the list for resettlement,’ he said, ‘has not replied to letters informing him about the last train taking Austrian refugees home to Vienna. He may even be dead. This man is a portrait painter named Oscar Zinner. Would you care to risk attempting the trip to freedom under his name?’
Would I? It was imperative that I flee my country as soon as possible. During the Nazi occupation, and later on as an unwilling subject of Hungary’s Communist regime, I had been an Allied intelligence agent in Budapest. But recently the Soviet trap had snapped shut on several of my close colleagues, and I had gone into hiding.
In changing my identity from Ferenc Laszlo to Oscar Zinner, no passports would be involved because the Russians had looted and burned all documents in virtually every Budapest home.
My friend spread typewritten pages of Zinner’s biographical data before me. ‘You are now the painter, Oscar Zinner,’ he said. ‘Sit down and learn. You must become Zinner: in every thought, in every action.’
He tapped the papers. ‘The Communist frontier guards will have a copy of this. I needn’t tell you how closely they check. Another copy will be held by the supervisor of your group. He’s not acquainted with Zinner. But when the name is called out at the station, wait before replying.’
‘Wait?’ I asked.
‘There’s a chance that Zinner might show up at the last minute,’ he explained. ‘If two of you were to answer, it would be a disaster for the one who isn’t Zinner.’
For the next few days I studied Oscar Zinner’s life story. I could describe the house where he was born in Graz, Austria. I knew his educational background, his habits, his likes and dislikes, even his style of painting. I could recall what critics had said of his pictures, the prices his paintings had fetched, and who had purchased them.
Finally, late on the night before my scheduled departure, I crossed the Franz Josef Bridge, and let the incriminating biographical notes, torn into tiny shreds, flutter into the Danube.
~
A sudden, sharp crackle – from the railway station loudspeaker – snapped me back to the present. A rasping voice began to call out a list of names, alphabetically.
My stomach was knotted. Why did my new name have to begin with the last letter of the alphabet?
Finally, the voice barked: ‘Zinner – Oscar Zinner!’
I wanted to shout. But instead I waited, my heart pounding, my ears straining, my mind praying that there would be no answer.
‘Zinner!’ the voice called again, this time with annoyance.
I stepped forward. “Here,’ I said timidly. There was no challenge from the real Zinner.
We were separated into groups of ten, and herded into compartments on the train. Over and over, I unravelled the story in my head. ‘I am a portrait painter. I was born in Graz. My father was an architect …’
A shrill whistle from the station platform signalled the train to start. It did not move. Suddenly, loud Russian-speaking voices could be heard at the end of our carriage. Four Soviet officers marched past our compartment door. They stopped at the next compartment, and I heard them order the occupants out, into the corridor. They then took occupation themselves, and soon I heard much laughter and clinking of glasses. The whistle blew again, and this time the train jerked into motion.
As we picked up speed, I wondered when I would see my country again. I also recognised, however, that sadness was inappropriate right now: I was Oscar Zinner, going home to Vienna.
The train groaned to a halt at Kelenföld. This was checkpoint number one. We did not have to wait long for the Soviet inspecting officer and his interpreter to arrive. In the corridor heavily armed Russian soldiers, accompanying them, stood stolidly watching the proceedings.
The Soviet officer, a rock-faced little man, started with the woman across the way. Shuffling the flimsy biographical sheets, he barked questions in Russian, which the interpreter translated into German. He came to the man sitting next to the window, on my side of the compartment. I began rehearsing, once more, what I should say: ‘I am a painter. I was born in Graz, Austria. My name is … My name is …’
Sweat broke out on my forehead and my heart slid into my throat. A strange mental block, caused no doubt by nervous tension and suppressed panic, allowed me to remember everything else about the man I was pretending to be – except his name.
As though through a distant mist, I heard the sharp voices of the inspector and his interpreter as they moved to the woman beside me.
‘Please, God,’ I prayed, ‘what is my name? I’m a portrait painter. My name is …’ It was no use. The name would not come.
Just then I heard the door of the next compartment slide open. There was a brief flurry of conversation in the passageway, then a Red Army colonel poked his head into our compartment.
‘Wer spielt Schach?’ (‘Who plays chess?’) he asked.
Our inspecting officer turned and glared at the interruption, then stepped back respectfully under the gaze of his military superior. As I was closest to the door, the colonel’s next question seemed to be directed at me.
‘Spielen Sie Schach?’ he asked.
I hadn’t played chess in ten years, but it didn’t matter. This could be just the breathing space I needed. No one else in the compartment spoke.
‘Ja. Ich spiele Schach,’ I said.
The colonel gestured for me to follow him.
In the Russians’ compartment were two other colonels and one much-bemedalled general, a fattening but still-powerful giant in his early fifties. Evidently it was he who wanted a game of chess, for he gestured me to a seat opposite him.
Beside me were dozens of sandwiches and a box of sweets. On the small table under the window were glasses, vodka, Hungarian brandy, and wine. The general gave me an appraising look, then pointed to the food and vodka. ‘Davai,’ (‘Go on,’) he growled in Russian.
I ate in tortured suspense. At any moment one of the Russians might ask me my name or – worse – the inspector might intrude.
As the train started, the general produced a chessboard and began arranging the pieces.
‘God help me,’ I thought. ‘This is the game of my life. I must make it good, and yet I can’t afford to win.’ I had never known a Russian who didn’t hate to lose, or a chess player who liked to play for long, unless his opponent could make it interesting.
As we played, some of the tricks of the game slowly returned to me. The other officers watched the game in silence, apparently believing that the general was a wizard at it. As a matter of fact he was quite a good player, but I was able to make him work for every advantage he obtained.
Time flew by, as it does on every tense battlefield of chess, and with a start I realised that the train was slowing down at Györ, our checkpoint number two. My mind began to race. Now the door of the compartment slid open and the supervisor of the Austrian group stepped in. ‘This man has not yet been questioned,’ he said firmly.
I needn’t have worried. The general rose, spread his huge bear’s paw of a hand against the man’s chest, and expelled him into the corridor. Then he slammed the door, and pointed to the chessboard.
‘Davai Magyar,’ (‘It’s your move, Hungarian,’) he roared.
Hungarian? I was coming from Hungary, of course, but his slip of the tongue – if that’s what it was – caused my scalp to tingle.
When we finished the first game, from which the general emerged the victor, he said something to the officer who spoke German. ‘The general enjoys your style,’ the latter interpreted. ‘He will play you another game.’
Before we began again, however, the general insisted that we drink.
Reckless with the warm flood of confidence that came from the vodka, I lost myself in this game; and suddenly found myself on the brink of winning. We were in the last crucial moves as the train slowed for Hegyeshalom, our final checkpoint. Here I would win or lose – not merely a game, but everything I lived for.
This time dozens of Red soldiers, rifles slung over their shoulders and grenades hanging from their belts, led the procession of interpreters and security guards. They merely glanced into our compartment and then went on to the next. There the angry little group leader must have told them of the ‘Austrian’ who was sitting with the officers, for one of the guards came back to investigate. He stepped smartly in at the door, saluted, and spoke rapidly in Russian – at the same time pointing at me.
Once again, my brain froze in fear. Surely the general would let them question me this time, if only to forestall any further interruptions. ‘I am a portrait painter, and my name is …,’ I began saying to myself, desperately. Still I could not remember the name.
As the guard spoke, the general’s face slowly grew purple. I had no idea what the guard was telling him, but it made him as angry as any man I’d ever seen. He looked at me, his eyes blazing. Then he carefully placed the chessboard on the table under the window, and stood up.
‘This is the end for me,’ I thought. ‘To come so close …’
The general crossed his arm in front of his body, as a man would to draw a sword. He then brought it up in a sweeping arc, and the back of his hand smashed across the guard’s mouth. The man reeled backwards and struck the corridor wall.
The general slammed the door shut so hard that it shook our window. Then he returned to his seat, muttering something under his breath. He picked up the chessboard and studied the pieces.
‘Davai, Magyar,’ he said.
My heart was bursting with relief. No one would dare come in again – of that I was sure. As the train gathered speed, release from the awful tension flooded over me, so that, for the first time, I smiled. The general looked up from the board and smiled in return. He spoke to the young officer, who said to me: ‘The general wonders if you would enjoy playing him sometime in Vienna. Where can he reach you?’
Without blinking, I mentioned a well-known Vienna hotel.
‘And your name?’ prodded the young officer.
Now, without the awful, clutching terror, I hesitated, but only for a brief moment. How could I ever have forgotten those two simple words?
‘My name,’ I said, ‘is Oscar Zinner.’
Jou Skuif, Hongaar
deur Ferenc Laszlo
Uit Reader's Digest, April 1956
Daardie September-oggend in 1946 toe ek op die jammerlike Keleti-spoorwegstasie in Budapest, Hongarye, gestaan het, het ek hard probeer om my angstigheid te onderdruk. Ek het geweet dat paniek my planne skipbreuk kon laat ly. Al biddende het ek gewag vir die naam Oscar Zinner om uitgeroep te word – selfs al het ek geweet dat dit my ondergang sou kon beteken.
Sedert tien dae tevore het ek nog nooit van Oscar Zinner gehoor nie. Toe het ’n ou vriend, wat inligting gehad het oor die ontruiming van Oostenrykers wat in Budapest gewoon het, my in die geheim kom sien.
“Een man op die lys vir hervestiging,” het hy gesê, “het nog nie geantwoord op die briewe wat hom verwittig het oor die laaste trein wat Oostenrykse vlugtelinge na Wene, huis toe vat nie. Hy mag selfs dood wees. Hierdie man is ’n portretskilder met die naam van Oscar Zinner. Sou jy dalk belangstel om die risiko te loop om onder sy naam die rit na vryheid aan te pak?”
Sou ek? Dit was dringend noodsaaklik dat ek so gou as moontlik uit my eie land moes vlug. Gedurende die Nazi-besetting, en lateraan as ’n onwillige onderdaan van Hongarye se kommunistiese regime, was ek ’n Geallieerde inligtingsagent in Budapest. Maar onlangs het die Soviet se slagyster op verskeie van my onmiddellike kollegas toegeslaan, en ek moes gaan skuil.
Daar sou geen paspoorte nodig wees om my identiteit van Ferenc Laszlo na Oscar Zinner te verander nie, want die Russe het alle dokumente in bykans elke huis in Budapest geplunder en verbrand.
My vriend het getikte bladsye van Zinner se biografiese gegewens voor my uitgesprei. “Jy is nou die skilder Oscar Zinner,” het hy gesê. “Sit en leer. Jy moet nou in elke gedagte en in alles wat jy doen, Zinner word.”
Hy het op die papiere geklop. “Die kommunistiese grenswagte sal ’n afskrif hiervan besit. Ek hoef jou nie te vertel hoe noukeurig en fyn hulle kontroleer nie. ’n Verdere afskrif sal in die besit van die toesighouer van julle groep wees. Hy ken Zinner nie. Maar wanneer die naam by die stasie uitgeroep word, moet jy so ’n bietjie wag voordat jy daarop antwoord.”
“Wag?” het ek gevra.
“Daar is ’n moontlikheid dat Zinner op die laaste oomblik mag opdaag,” het hy verduidelik. As twee van julle sou antwoord, sal dit ’n ramp wees vir die een wat nie Zinner is nie.”
Vir die volgende paar dae het ek Oscar Zinner se lewensverhaal bestudeer. Ek kon die huis waar hy in Graz, Oostenryk, gebore was, beskryf. Ek het van sy opvoedkundige agtergrond geweet, sy gewoontes, waarvan hy gehou en nie gehou het nie, en selfs sy skilderstyl. Ek kon onthou wat kritici te sê gehad het oor sy skilderye, die pryse wat dit behaal het, en wie dit gekoop het.
Uiteindelik, laat die aand voor my beplande vertrek, het ek die Franz Josefbrug oorgesteek en die inkriminerende biografiese notas, in flentertjies opgeskeur, en in die Donau laat fladder.
~
’n Skielike, skerp kraakgeluid, afkomstig vanuit die stasieluidspreker, het my teruggeruk na die huidige. ’n Rasperstem het begin om ’n lys van name, alfabeties, uit te roep.
My maag was op ’n knop. Waarom moes my nuwe naam met die laaste letter van die alfabet begin?
Uiteindelik blaf die stem: “Zinner – Oscar Zinner.”
Ek wou skree. Maar in plaas daarvan het ek met ’n bonsende hart en die ene ore gewag. Ek het innerlik gebid dat daar geen antwoord moes wees nie.
“Zinner,” het die stem weer uitgeroep, maar dié keer meer weerbarstig.
Ek het na vore gestap. “Hier,” het ek bedees gesê. Die egte Zinner het nie van hom laat hoor nie.
Ons is toe opgedeel in groepe van tien, en toe in kompartemente in die trein ingeprop. Ek het die storie oor en oor in my gedagtes losgetorring. “Ek is ’n portretskilder. Ek is in Graz gebore. My pa was ’n argitek …”
’n Skerp gefluit op die perron het die sein gegee vir die trein om sy reis te begin. Dit het nie beweeg nie. Skielik kon harde Russiese stemme aan die end van die treinwa gehoor word. Vier Sowjet-offisiere het verby die deur van ons kompartement gemarsjeer. Hulle het by die volgende kompartement gestop, en ek het gehoor hoe hulle die insittendes uitbeveel het, gang toe. Hulle het toe self die kompartement beset, en kort daarna het ek hulle heerlik hoor lag, met die geklink van glase. Die fluit het weer geblaas, en dié keer het die trein met ’n ruk in beweging gekom.
Soos ons spoed opgetel het, het ek gewonder wanneer ek my land weer sou sien. Ek het egter ook besef dat dit toe onvanpas was om treurig te wees. Ek is Oscar Zinner wat huis toe gaan, Wene toe.
Die trein het kreunend by Kelenföld tot stilstand gekom. Dit was die eerste kontrolepunt. Dit was nie vir ons nodig om lank te wag vir die Sowjet-kontrole-offisier en sy tolk om op te daag nie. In die gang het swaar gewapende Russiese soldate wat hulle vergesel het, die verrigtinge stompsinnig gestaan en dophou.
Die Sowjet-offisier, ’n klein mannetjie met ’n uit-klip-gekapte gesig, het met die vrou aan die oorkant begin. Terwyl hy die dun biografiese bladsye gerangskik het, het hy haar met vrae op Russies gepeper – wat die tolk in Duits vertaal het. Hy het na die man langs die venster aan my kant van die kompartement aanbeweeg. Ek het weer ’n keer herhaal wat ek moes sê: “Ek is ’n skilder. Ek is in Graz, Oostenryk, gebore. My naam is … my naam is …”
Sweet het op my voorkop uitgeslaan en my hart het in my keel geklop. ’n Vreemde verstandelike versperring, sonder twyfel veroorsaak deur senuspanning en onderdrukte paniek, het my toegelaat om alles van die man wat ek voorgegee het om te wees, te onthou – behalwe sy naam.
Asof van ver af, deur ’n mis, het ek die skerp stemme van die inspekteur en sy tolk gehoor toe hulle na die vrou langs my beweeg het.
“Asseblief, Here,” het ek gebid, “wat is my naam? Ek is ’n portretskilder. My naam is …”. Dit het nie gehelp nie. Die naam wou nie kom nie.
Op daardie oomblik het ek die deur van die kompartement langsaan hoor oopskuif. Daar was ’n kort, lewendige gepratery buite in die gang, en toe het ’n Rooi Weermag-kolonel sy kop by ons kompartement ingesteek.
“Wer spielt Schach?” het hy gevra.
Ons inspeksie-offisier het omgedraai en die onderbreker aangegluur, maar toe eerbiedig teruggestaan onder die starende blik van sy hoër militêre gesag. Omdat ek die naaste aan die deur was, het dit gelyk of die kolonel se volgende vraag aan my gerig was.
“Spielen Sie Schach?” het hy gevra.
Ek het tien jaar laas skaak gespeel, maar dit het nie saak gemaak nie. Dit was dalk presies die blaaskans wat ek nodig gehad het. Niemand anders in die kompartement het gepraat nie.
“Ja. Ich spiele Schach, “het ek gesê.
Die kolonel het my gewys om hom te volg.
In die Russiese kompartement was daar nog twee kolonels en ’n generaal vol medaljes. Hy was ietwat aan die vet kant maar steeds ’n sterk en groot derduiwel, so in die vroeë vyftigs. Klaarblyklik was dit hy wat lus was vir ’n spel skaak, want hy het my aangedui om oorkant hom te gaan sit.
Langs my was daar dosyne toebroodjies en ’n boks lekkergoed. Op ’n klein tafeltjie onder die venster was glase, vodka, Hongaarse brandewyn en wyn. Die generaal het my takserend aangekyk, en toe na die kos en vodka gewys. “Davai,” (“Help jouself”) het hy in Russies gebrom.
Ek het in folterende afwagting iets geëet. Enige oomblik kon een van die Russe my vra wat my naam was of, nog erger, die inspekteur kon sy opwagting gemaak het.
Toe die trein begin uitstoom, het die generaal die skaakbord uitgehaal en die stukke op hulle plekke geplaas.
“Die Here moet my help,” het ek gedink. “Hierdie spel gaan die spel van my lewe wees. Ek moet goed vertoon, maar tog kan ek dit nie bekostig om te wen nie.” Ek het nog nooit van ’n Rus gehoor wat dit nie haat om te verloor nie, of van ’n skaakspeler wat daarvan hou om vir ’n lang tyd te speel tensy sy opponent dit vir hom interessant maak.
Terwyl ons gespeel het, het sommige van die kunsies van die spel stadig na my toe teruggekom. Die ander offisiere het die spel in stilte dopgehou, blykbaar van mening dat die generaal ’n baasskaakspeler is. Feit was dat hy wel ’n besondere goeie speler was, maar dit was vir my moontlik om hom te laat swoeg vir elke voordeel wat hy kon behaal.
Die tyd het verbygevlieg soos dit maar gaan met elke spannende skaakslagveld, en toe het ek skielik agtergekom dat die trein by Györ stadiger beweeg het. Dit was ons tweede kontrolepunt, en my gedagtes het aan die loop gegaan. Die deur het oopgegly en die toesighouer van die Oostenrykse groep het ingestap. “Ons het nog nie dié man ondervra nie,” het hy met ’n ferm stem gesê.
Dit was nie vir my nodig om bekommerd te gewees het nie. Die generaal het opgestaan, sy groot oopgespreide hand wat soos ’n beer se poot gelyk het, teen die man se bors gesit en hom tot buite in die gang gestoot. Toe het hy die deur toegeslaan en na die skaakbord gewys.
“Davai, Magyar,” (“Dis jou skuif, Hongaar”) het hy gebrul.
Hongaar? Ek het natuurlik van Hongarye afgekom, maar dié verspreking – as dit wel só was – het my ore laat tuit.
Na die eerste spel, wat die generaal gewen het, het hy iets aan die offisier wat Duits gepraat het, gesê. “Die generaal geniet jou spelstyl,” het laasgenoemde vertolk. “Hy gaan nog ’n spel met jou speel.”
Voordat ons weer kon begin, het die generaal egter daarop aangedring dat ons eers ’n glasie klink.
Met die warm gloed van selfvertroue na die vodka, was ek toe heel roekeloos, en het verlore geraak in die spel. Skielik het ek besef dat ek op die rant van ’n oorwinning gestaan het. Net die laaste paar beslissende skuiwe het oorgebly toe die trein by Hegyeshalom stadiger begin ry het. Dit was ons finale beheerpunt. Hier sou ek wen of verloor – nie slegs ’n spel nie, maar alles waarvoor ek gelewe het.
Dosyne Rooi soldate het die prosessie tolke en veiligheidswagte begelei. Gewere het oor hulle skouers gehang en granate aan hulle belde. Hulle het slegs by ons kompartement ingeloer en toe na die volgende kompartement aanbeweeg. Daar moes die omgekrapte groepleiertjie hulle seker vertel het van die “Oostenryker” wat saam met die offisiere gesit het, want een van die wagte het teruggekeer om ondersoek in te stel. Hy het flink en netjies by die deur ingestap, gesalueer, en vinnig in Russies gepraat – terwyl hy terselfdertyd na my gewys het.
Weereens het my brein vasgevries van vrees. Die generaal sou hulle verseker hierdie keer toelaat om my te ondervra, al is dit net om verdere onderbrekings te verhoed. “Ek is ’n portretskilder, en my naam is …,” het ek heel desperaat aan myself gesê. Maar steeds kon ek nie die naam onthou nie.
Terwyl die wag gepraat het, het die generaal se gesig stadig ’n pers kleur aangeneem. Ek het geen idee gehad wat die wag hom vertel het nie, maar dit het hom woedender gemaak as wat ek al ooit iemand gesien het.
Hy het na my gekyk met oë gloeiend van verontwaardiging. Toe het hy versigtig die skaakbord opgetel en op die tafel onder die venster geplaas, en opgestaan.
“Dis my laaste dag,” het ek gedink. “Om so naby te kom …”
Die generaal het sy arm voor sy liggaam gekruis, soos iemand wat sy swaard uit sy skede gaan trek. Toe het hy dit met ’n boog opgeswaai, en met die rugkant van sy hand die wag deur sy gesig geklap. Die man het teruggesteier en die gangmuur met ’n slag getref.
Die generaal het die deur so hard toegeslaan dat die venster geratel het. Hy het weer kom sit terwyl hy iets binnensmonds gebrom het. Hy het die skaakbord opgetel en die skaakstukke bestudeer.
“Davai, Magyar,” het hy gesê.
My hart het in my bors geklop van verligting. Niemand sou dit durf waag om weer in te kom nie – daarvan was ek seker. Terwyl die trein spoed opgetel het, het verlossing van die nare spanning oor my gevloei, sodat ek, vir die eerste keer, geglimlag het. Die generaal het opgekyk van die skaakbord af, en ook geglimlag. Hy het met die jong offisier gepraat wat toe aan my gesê het: “Die generaal het gewonder of jy daarvan sou hou om op een of ander tyd in Wene skaak met hom te speel. Waar kan hy jou kontak?”
Onwillekeurig het ek die naam van ’n bekende hotel in Wene genoem.
“En jou naam?” het die jong offisier my verder gedruk.
Sonder die aaklige, krampagtige angs, het ek nou gehuiwer, maar net vir ’n oomblik. Hoe kon ek daardie twee eenvoudige woorde vergeet het?
“My naam,” het ek gesê, “is Oscar Zinner.”
Reflections on the Instability of Fortune
From Escape from Culloden
by The Chevalier de Johnstone
No felicity could surpass that which I felt on landing, having surmounted the greatest obstacles to my escape. I was now within reach of the assistance of my relations and friends in Edinburgh. It had not however been without a good deal of pain and difficulty that I had succeeded in crossing, for my hands were now in nearly as bad a plight as my feet had been ten days before, bleeding a great deal and considerably swollen. But I did not much mind being lame in my hands for a few days, as I would not have much occasion to use them, and my feet were now pretty well recovered. Having landed about a musket-shot from Prestonpans, where we had obtained so brilliant a victory over the English, and not daring to approach Edinburgh before dark, I decided to spend the whole day on the field of battle tranquillising my mind a little, softening somewhat the rigours of my fate by reflection on the past.
That place represented a striking symbol of the vicissitudes of fortune to which we humans are subject. I compared my situation on that glorious day, when I had discharged the functions of aide-de-camp to the Prince, carrying his orders everywhere and charged with the care of thirteen hundred English prisoners, with my present state, covered in rags to escape the scaffold, borne down with trouble and distress, and finding my only consolation in the hope of escape to a foreign country and the concomitant abandonment forever of the land of my birth, my relations and my friends. How stark was the contrast.
I could not help thinking that Providence had so disposed matters that we should land near the fields of Prestonpans – having been carried so far east by the ebbing of the tide – rather than in the neighbourhood of Leith, where we had intended to land, in order to impress indelibly on my mind the lessons that will never be effaced from it. How I would have enjoyed seeing some of the Prince’s favourites, whom the importance formerly conferred on them by their favoured position had rendered insolent, proud and impertinent. I imagined seeing them now, mean, servile and cringing in our altered circumstances. I have indeed seen them since, and I found that I was not wrong in my conjectures. Their behaviour was precisely what I had anticipated.
The instability of fortune ought to teach men the importance of preserving consistency of character. If we do not allow ourselves to be blown up with prosperity, but conduct ourselves always with modesty and humility, we shall not be cast down or become cringing in adversity. Arrogance and vanity are the infallible marks of smallness of soul, and never fail to degenerate, in reverses of fortune, into the meanest servility. A man who is modest, mild and beneficent will never allow himself to descend so low. Whatever revolutions of fortune he may experience, and however exalted the elevation from which he may fall, his misfortune will always be accompanied by the esteem and regret of all good men, and he will always have the public voice in his favour. When happy, everyone will rejoice in his good fortune, and when he experiences reverses, everyone will be eager to console him.
In going over the ground, ever step brought to remembrance some particular of the battle. When I reached the spot where I had seen thirteen hundred English prisoners guarded by eighty Highlanders, I sat down to dine on my bread and cheese and a bottle of Canary wine Mr Seton had made me take at our parting. The remembrance of the glorious and inconceivable victory we had obtained on this spot added to my extreme pleasure at having passed this arm of the sea.
As I was afraid of being recognised if I went straight to Edinburgh, I resolved to seek asylum in Leith, in the house of my old governess, Mrs Blythe. She had been twenty-two years in the service of my mother, particularly entrusted with the care of me, having received me from my nurse when I was only twelve months old.
The trouble and uneasiness which she had continually experienced on my account, both from the dangerous illnesses to which I had been subject in my youth and from the passionate, impetuous and imprudent character I possessed in common with most only sons, had served merely to increase her kindness and affection for me. She had loved me as if I had been her own child. Mr Blythe, the master of a small coasting vessel, who was very rich, had taken a liking to her when she was fifty, and had offered to marry her. The match had been too advantageous to Margaret for her to hesitate in accepting it. It was three years since she had left our house to reside with her husband at Leith, and they lived very happily together. Blythe was a Calvinist and a sworn enemy of the house of Stuart, but he was a man of much probity and I had nothing to fear from him. I therefore quitted Prestonpans before sunset in order to reach his house in Leith after nightfall.
Om die Wispelturigheid van die Geluksgodin te Besin
deur Die Chevalier de Johnstone
Niks kon my gelukkiger gemaak het nie, as toe ek aan land gegaan het ná ek die grootse struikelblokke om te ontsnap, te bowe gekom het. Ek was toe binne bereik van die bystand en ondersteuning van my familie en vriende in Edinburgh. Dit was egter nie sonder heelwat pyn en swaarkry nie, dat ek daarin geslaag het om oor te steek – die toestand van my hande was nou amper so erg soos dié van my voete tien dae tevore: hulle was heelwat geswel en het baie gebloei. Maar dit het my nie veel gepla dat my hande vir ’n paar dae onbruikbaar was nie, want daar sou nie veel geleentheid wees om hulle te gebruik nie, en my voete het nou mooi genees. Na ek omtrent ’n afstand van ’n geweerskoot van Prestonpans af geland het – waar ons so ’n briljante oorwinning oor die Engelse behaal het – kon ek dit nie waag om voor donker Edinburgh te nader nie. Ek het toe besluit om die hele dag op die slagveld deur te bring om my gemoed ’n bietjie te kalmeer, en om die ellende van my lotgevalle te lenig deur oor die verlede te peins.
Hierdie plek het ’n treffende simbool verteenwoordig van die wisselvalligheid van die wedervaringe waaraan ons mense onderworpe is. Ek het my situasie op daardie glorieryke dag – toe ek as aide-de-camp vir die prins gedien het en oral heen met sy opdragte geskarrel het en in bevel was van dertienhonderd Engelse gevangenes – met my teenwoordige toestand vergelyk. Nou was ek in vodde geklee om die skavot te ontsnap en oorstelp deur probleme en angs. My enigste vertroosting het gelê in die hoop om na ’n vreemde land te ontsnap en, meegaande daarmee, om die land van my geboorte en my familie en vriende vaarwel toe te roep. Hoe skril was die kontras.
Ek kon nie help om te dink dat die voorsienigheid omstandighede so geskik het dat ek naby die velde van Prestonpans moes land – deurdat die uitgaande gety ons so ver oos laat vaar het – eerder as in die omgewing van Leith waar ons beplan het om te land, sodat die lesse ’n onuitwisbaar stempel op my gees moes maak om nooit weer uitgewis te word nie. Ek sou dit so geniet het om sommige van die prins se uitverkore vriende te sien – daardie aan wie vroeër vernaamheid geskenk is as gevolg van hulle begunstigde posisies, en wat hulle toe so onbeskof, hooghartig en voorbarig gemaak het. Ek kon my voorstel as ek hulle nou kon sien – gemeen en kruiperig soos knegte in ons veranderde omstandighede. Ek het inderdaad sommige van hulle sederdien gesien, en gevind dat my vermoedens nie verkeerd was nie. Hulle optrede was presies wat ek verwag het.
Die onbestendigheid van geluk behoort mense die noodsaaklikheid van die instandhouding van ’n koersvaste karakter te leer. As ons onsself nie toelaat om deur welvaart verwaand te raak nie, maar om ons lewenswyse te bestuur deur altyd beskeie en nederig te wees, sal ons nie ontmoedig of onderworpe in teenspoed wees nie. Arrogansie en ydelheid is onfeilbare tekens van kleingeestigheid, en dit slaag altyd daarin om te ontaard, wanneer die geluksgodin haar rug op jou draai, in die gemeenste kruiperigheid. ’n Nederige, saggeaarde en weldadige mens sal nooit homself toelaat om so laag te daal nie. Wat ook al die veranderinge in sy geluk mag wees, en hoe hoog die verhewendheid van waar hy geval het ook al gewees het, sy teenspoed sal altyd vergesel wees deur die agting en simpatie van goeie mense, en die openbare mening sal altyd ten gunste van hom wees.
Daar waar ek oor die slagveld gestap het, het elke tree ’n besonder aspek van die geveg in herinnering geroep. Toe ek die plek bereik het waar ek gesien het hoe tagtig Hooglanders dertienhonderd Engelse prisoniers bewaak, het ek gaan sit om iets te eet, en my brood en kaas en ’n bottel Canary-wyn wat mnr. Seton op my afgedwing het met ons afskeid, uitgehaal. Die herinnering aan daardie roemryke en ondenkbare oorwinning wat ons op daardie plek behaal het, het bygedra tot my groot blydskap om oor hierdie gedeelte van die see te wees.
Omdat ek bang was dat ek herken sou word as ek reguit Edinburgh toe sou gaan, het ek besluit om skuiling in die huis van my ou goewernante, mev. Blythe, in Leith te soek. Sy het vir twee en twintig jaar in my ma se diens gestaan, met die spesifieke taak om my te versorg nadat sy my van my verpleegster ontvang het toe ek maar nog net twaalf maande oud was.
Die probleme, las en ongerief wat sy gedurigdeur met my in my jeug te doene gehad het, was in die eerste plek gevaarlike siektes, en toe ook my driftige, voortvarende en onbesonne karakter wat ek in gemeen gehad het met ander enigste seuns. Dit het egter eenvoudig net gedien om haar vriendelikheid en liefde vir my te verhoog. Sy het my so liefgehad asof ek haar eie kind was. Mnr. Blythe, wat baie ryk en die eienaar van ’n klein kusvaarder was, het tot haar aangetrokke gevoel toe sy vyftig jaar oud was, en het aangebied om met haar te trou. Dié huweliksaanbod was te voordelig vir Margaret om te huiwer om dit te aanvaar. Dit was reeds drie jaar sedert sy ons huis verlaat het om by haar man in Leith te gaan bly, en hulle was baie gelukkig saam. Blythe was ’n Calvinis en ’n geswore vyand van die huis van Stuart, maar hy was ’n deugsame man en ek het niks te vrese van hom gehad nie. Daarom het ek Prestonpans voor sononder verlaat om sy huis in Leith ná donker te bereik.
