Sterre in hul Bane
Click Here to Play Podcast
Uit A Bekkersdal Marathon
deur Herman Charles Bosman
“Hulle het oor die draadloos gesê,” het At Naudé aangekondig, “dat die Amerikaanse sterrekundiges hulle uit Johannesburg gaan onttrek. Hulle gaan hulle teleskope en die dinge waarmee hulle die sterre bestudeer het, Australië toe vat. Daar is vir hulle te veel rook in Johannesburg om die sterre behoorlik te sien.
Hy het stilgebly asof hy op kommentaar gewag het. Maar nie een van ons het iets te sê gehad nie. Ons was nie juis te veel geïnteresseerd in die Amerikaners en hulle sterre nie. Of ook nie in Australië nie, sover dit dié saak aanbetref.
“Die Amerikaanse sterrekundiges was vir baie jare in Johannesburg,” het At Naudé peinsend voortgegaan, asof die naderende verwydering van die sterrekundige navorsingstasie ’n kwessie van persoonlike berou vir hom was. “Hulle was vir baie jare hier en nou gaan hulle weg as gevolg van die rook. Ek veronderstel dat dit in hulle oë gekom het net toe hulle amper ’n nuwe ster deur hulle verkykers gesien het. Nou ja, dis hoe dit gaan met rook. Dit kom net op die verkeerde oomblik in jou oë.”
Wat At Naudé dáár gesê het, was iets wat ons kon verstaan. Dit was iets wat ons almal al ervaar het. Dit het verskil met wat hy vantevore gesê het. Dat rook op ’n ongeleë oomblik in jou oë kon kom, was iets wat almal in die Marico verstaan.
Chris Welman het dadelik vir ons begin vertel van die keer toe Koos Nienaber hom ’n guns gevra het – om op die rant van die Dwarsberge te gaan staan, van waar af dit vir hom moontlik was om die Derdepoortpolisiepos duidelik te sien. Dit het gelyk of Koos Nienaber private sake met ’n hoofman naby Ramoutsa gehad het. Dit het te doene gehad met ’n groot trop langhoringbeeste wat oor die grens gebring moes word.
“Van daar af kon ek die polisiepos baie duidelik sien,’ het Chris Welman gesê. “Ek het naby ’n Mtosa-hut gestaan. Toe die Mtosa-vrou die petrolkan op haar kop getel het en in die rigting van die spruit geloop het om water te kry, het ek nader aan die ysterpot gestaan. ’n Vuurtjie het die hele middag daaronder gebrand.
Toe hy die deksel van die ysterpot af opgelig het, kon hy steeds daardie twee polisiemanne baie duidelik sien – waar hulle kaarte aan mekaar uitgedeel het en beurte geneem het om uit ’n swart bottel te drink, het Chris Welman gesê. Hy was toe nie die minste bekommerd oor daardie twee polisiemanne nie. Eintlik, het hy toegegee, was hy heelwat meer besorg dat die Mtosa-vrou skielik na haar hut toe terug sou kom, met die petrolkan op haar kop, omdat sy iets vergeet het. En dit moes toe juis op daardie oomblik gewees het, toe hy die deksel opgelig het, dat die rook van die vuurtjie wat onder die pot geknetter het, in sy oë gekom het. Dit was die ergste soort van brandende rook wat jy jou kon voorstel, het Chris Welman gesê. Wat die Mtosa-vrou gebruik het om die vuur mee te maak, het hy geen idee van gehad nie. Hy het geweet van beesmis en bitterbessie. Dit was die soort van brandstof wat toe nog gewild was in die afgeleë areas langs die Malopo. En dit het ’n soort rook gemaak wat, as dit in jou oë sou kom, jou vir solank as miskien ’n kwartier tydelik blind kon maak.
Chris Welman het verder gesê dat hy nie heeltemal onvertroud was met die gevolge van die rook van die renosterbos nie, as gevolg van die feit dat hy sy kinderjare op ’n plaas in die oostelike provinsie baie goed kon onthou. Daar was dit nog steeds heel ongewoon om ’n huis sonder ’n oudmodiese abba-kombuis teen te kom.
Chris Welman het diep gesug. Gedeeltelik het ons gevoel dat daardie sug sy wortels in ’n heimwee vir die verlede gehad het. Sy volgende woorde het egter gewys dat dit verbind kon word met ’n wreder soort van werklikheid.
“Toe ek weer terug by die kop van die rant gekom het,” het Chris Welman dit eenvoudig gestel, “was die twee polisiemanne nie meer daar by die polisiepos nie. En Koos Nienaber is alreeds voorheen soveel keer boetes opgelê, dat die magistraat dié keer hom nie net met ’n boete laat wegkom het nie. Koos Nienaber het dit soos ’n man gevat toe die magistraat hom ses maande gegee het,” het Chris Welman afgesluit.
Meer as net een van ons wat in Jurie Steyn se voorkamer gesit het, het toe ook gesug. Ons het ook geweet hoe dit was om op die verkeerde oomblik rook in jou oë te kry. En ons het ook geweet hoe dit was om ’n skielike en onverwagse gesprek met ’n polisieman op grenspatrollie te voer, terwyl jy senuweeagtig ’n draadtang van een hand na die ander verskuif het.
Gysbert van Tonder het die gesprek weer teruggebring na die onderwerp van die sterre.
“As die Amerikaanse sterrekundiges uit Suid-Afrika vertrek omdat hulle nie ons soort van rook kan verdra nie,” het Gysbert van Tonder aangekondig, “wel, dan neem ek aan is daar nie veel wat ons daaraan kan doen nie. Ek het nie gedink dat ’n sterrekundige wat in die nag na die sterre met sy teleskoop kyk, te veel bekommerd oor rook sou wees nie – of, sover dit dié saak aanbetref, oor kooltjies, as hy in die nag by ’n treinvenster uitkyk – wat in sy oë kon kom nie. Ek het gemeen dat ’n sterrekundige op een of ander manier verhewe bo so iets sou wees.
Dit was moontlik vir die jong Vermaak, die skoolonderwyser, om Gysbert van Tonder daar reg te stel. “Dis nie die rook wat in jou oë kom nie,” het hy verduidelik. “Dis die rook in die atmosfeer wat inmeng met die waarnemings en die wiskundige berekeninge wat die sterrekundiges moet maak om kennis van die beweging van die hemelliggame te verkry.”
Toe het ons na mekaar gekyk met gevoelens van ontsag. Oor die algemeen natuurlik, het ons nie veel respek vir die onderwyser gehad nie, in die lig daarvan dat hy maar net boekgeleerdheid besit het, maar wat ons op daardie geleentheid tot nadenke gestem het, was die gedagte dat daar in die jong onderwyser se brein – net binne sy kop wat nie veel anders gelyk het as een van ons eie koppe nie – soveel kennis kon wees.
Net Jurie Steyn het hom nie so gou laat afsit nie.
“Dis soos daardie boek wat my vrou voor ons troue so graag bestudeer het,” het Jurie Steyn gesê. “Ek het julle al voorheen daarvan vertel. Dit word Napoleon se droomboek genoem. Dit is baie soos wat die jong Vermaak nou net van gepraat het. Agter in Napoleon se droomboek staan daar “Wat die Sterre Voorspel” vir elke dag van die jaar. Dit sê dat jy op Woensdae groen moet dra, en op ander dag moet jy ’n brief aan ’n familielid skryf, een wat jy wie weet wanneer laas gesien het. In elk geval, ek veronderstel dat dit is waarom daardie Amerikaanse sterrekykers Johannesburg verlaat. Ek verwag dat dit iets is wat hulle in die sterre gesien het.”
Chris Welman het gesê dat hy gewonder het of dit wat die Amerikaanse sterrekundiges deur hulle teleskope gesien het, die ster van die Amerikaanse nasie was wat besig was om op te gaan, of besig was om onder te gaan.
“Miskien kan Jurie Steyn se vrou dit met haar droomboek verklaar,” het Gysbert van Tonder gesê.
An Old Story and an Old Song
Click Here to Play Podcast
From Unto Dust
by Herman Charles Bosman
Marie du Preez – Oom Schalk Lourens said – had not been away from the Marico for very long, but her overseas visit had made her restive.
That, of course, was something I could not understand. I had also been to foreign parts. During the Boer War I had been a prisoner on St Helena. And twice I had been in Johannesburg.
One thing about St Helena was that there were no Uitlanders on it. There were just Boers and English and Coloureds and Indians, like you come across here in the Marico. There were none of those all-sorts that you’ve got to push past on Johannesburg pavements.
And each time I got back to my own farm, and I could sit on my stoep and fill my pipe with honest Magaliesberg tobacco, I was pleased to think that I was away from all that sin that you read about in the Bible.
But with Marie du Preez it was different.
Marie du Preez, after she came back from Europe, spoke a great deal about how unhappy a person with a sensitive nature could be about certain aspects of life in the Marico.
We were not unwilling to agree with her.
‘When I woke up that morning at Nietverdiend,’ Willie Prinsloo said to Marie during a party at the Du Preez homestead, ‘and I found that I couldn’t inspan my oxen because my trek-chain had been stolen – well, to a person with a sensitive nature, I can tell you how unhappy I felt about the Marico.’
Marie said that that was the sort of thing that made her ill, almost.
~
Shortly afterwards Marie du Preez made a remark that hurt me, a little.
‘People here in the Marico say all the same things, over and over again,’ Marie announced. ‘Nobody ever says anything new. You all talk just like the people in Oom Schalk Lourens’s stories. Whenever we have visitors, it’s always the same thing. If it’s a husband and wife, the man will always start talking first. And he’ll say that his Afrikaner cattle are in a bad way with the heart-water. Even though he drives his cattle straight out onto the veld with the first frost, and even though he keeps to regular seven-day dipping, he just can’t get rid of the heart-water ticks.’
Marie du Preez paused. None of us said anything, at first. I only know what I was thinking: I thought to myself that, even though I only dip my cattle when the Government inspector from Onderstepoort is in the neighbourhood, still I lose just as many Afrikaner beasts from the heart-water as any of the farmers hereabouts who go in for the seven-day dipping.
‘They should dip the Onderstepoort inspector every seven days,’ Jurie Bekker called out suddenly, expressing all of our feelings.
‘And they should drive the Onderstepoort inspector straight out into the veld with the first frost,’ Willie Prinsloo added.
We got pretty well worked up, I can tell you.
‘And it’s the same with the women,’ Marie du Preez went on. ‘Do they ever discuss books or fashion or music? No. They also talk just like those simple Boer women that Oom Schalk Lourens’s head is so full of. They talk about the amount of Kalahari sand that the Indian in the store at Ramoutsa mixed with the last bag of yellow sugar they bought from him. You know, I’ve heard the same thing so often, I’m surprised there’s any sand at all left in the Kalahari desert, the way that Indian uses it all up.’
Those of us who were in the Du Preez voorkamer that evening, in spite of our amusement, also felt sad at the thought of how Marie du Preez had changed from her old natural self, like a seedling that has been transplanted too often in different kinds of soil.
‘One thing I’m glad about, though,’ Marie said after a pause, ‘is that since my return from Europe I’ve not yet come across a Marico girl who wears a selons-rose in her hair to make herself look more attractive to a young man – as happens, time after time, in Oom Schalk’s stories.’
This remark of Marie’s gave a new turn to the conversation, and I felt relieved. For a moment I had feared that Marie du Preez was also becoming addicted to the kind of Bushveld conversation she complained about, and that she, too, was beginning to say the same thing over and over again.
Several women started talking, after that, about how hard it was to get flowers to grow in the Marico, on account of the prolonged droughts. The most they could hope for was to keep a bush of selons-roses alive near the kitchen door. It was a flower that seemed, if anything, to thrive on harsh sunlight, soapy dish-water and Marico earth, the women said.
~
Some time later Theunis du Preez engaged a young fellow, Joachem Bonthuys, to come and work on his farm as a bywoner. Joachem was a nephew of Philippus Bonthuys, and I was at the post office when he arrived at Drogedal, on the lorry from Zeerust – with Theunis du Preez and his daughter, Marie, there to meet him.
Joachem Bonthuys’s appearance was not very prepossessing, I thought. He shook hands somewhat awkwardly with the farmers who had come to meet the lorry to collect their milk-cans. Joachem did not seem to have much to say for himself, either, until Theunis du Preez, his new employer, asked him what his journey up from Zeerust had been like.
‘The veld is dry all the way,’ he replied. ‘And I’ve never seen so much heart-water in the Afrikaner herds. They should dip their cattle every seven days,’ he said.
Joachem Bonthuys spoke at great length, then, and I could not help smiling to myself when I saw Marie du Preez turn away. In that moment, my feelings grew warmer towards Joachem. I felt that, at all events, he was not the kind of young man who would go and sing foreign songs under a respectable Boer girl’s window.
All this brings me back to what I was saying about an old song and an old story. For it was quite a while before I again had occasion to visit the Du Preez farm. And when I sat smoking on the stoep with Theunis du Preez, it was just like an old story, hearing him talk about his rheumatism.
Marie came out onto the stoep with a tray to bring us our coffee. – Yes, you’ve heard all that before, the same sort of thing. The same stoep. The same tray. – And for that reason, when she held out the glass bowl towards me, Marie du Preez apologised about the yellow sugar.
‘It’s full of Kalahari sand, Oom Schalk,’ she said. ‘It’s that Indian at Ramoutsa.’
And when she turned to go back into the kitchen, leaving two old men to their stories, it was not difficult for me to guess who the young man was for whom she was wearing a half-red flower in her hair.
’n Ou Storie en ’n Ou Liedjie
Click Here to Play Podcast
Uit Unto Dust
deur Herman Charles Bosman
Marie du Preez was nie vir ’n lang ruk weg uit die Marico nie – het oom Schalk Lourens gesê – maar haar besoek oorsee het haar prikkelbaar gemaak.
Dit was natuurlik iets wat ek nie kon verstaan nie. Ek was ook al by vreemde plekke. Gedurende die Boereoorlog was ek ’n prisonier op St Helena. En ek was al twee keer in Johannesburg.
Een ding van St Helena: daar was geen Uitlanders daar nie. Daar was net Boere en Engelse en Kleurlinge en Indiërs, net soos jy hulle hier in die Marico raakloop. Daar was geeneen van daardie allerlei soorte verby wie jy op die Johannesburgse sypaadjies moet skuur nie.
En elke keer wat ek weer terug was op my eie plaas, en ek op my eie stoep kon sit en my pyp met opregte Magaliesbergtabak kon stop, was dit lekker om te dink dat ek weg was van al daardie sondes waarvan ’n mens in die Bybel lees.
Maar dit was anders met Marie du Preez.
Nadat sy teruggekeer het van Europa af, het Marie du Preez baie gepraat oor hoe ongelukkig ’n mens met ’n sensitiewe natuur kan wees oor sekere aspekte van die lewe in die Marico.
Ons was nie onwillig om met haar saam te stem nie.
“Toe ek daardie oggend op Nietverdiend wakker geword het,” het Willie Prinsloo vir Marie op ’n partytjie by die Du Preez opstal gesê, “en uitgevind het dat ek nie my osse kon inspan nie, want my trekketting was gesteel – wel, vir ’n persoon met ’n sensitiewe natuur, kan ek jou vertel hoe ongelukkig ek toe oor die Marico gevoel het.”
Marie het gesê dat dit dié soort ding was wat haar siek gemaak het – wel, amper.
~
Kort daarna het Marie du Preez ’n opmerking gemaak wat my seergemaak het – wel, so ’n bietjie.
“Die mense hier in die Marico sê almal dieselfde dinge, weer en weer ’n keer,” het Marikie aangekondig. “Niemand sê ooit iets nuuts nie. Julle praat almal net soos die mense in oom Schalk Lourens se stories. Wanneer ons ook al besoekers het, is dit altyd dieselfde ding. As dit ’n man en ’n vrou is, sal die man altyd eerste begin praat. En hy sal sê dat dit maar sleg gaan met sy Afrikanerbeeste wat hartwater het. Selfs al jaag hy sy beeste reguit die veld in met die eerste ryp en selfs hou hy by die sewedaagse dip, kan hy net nie ontslae raak van die hartwaterbosluise nie.”
Marie du Preez het ’n rukkie stilgebly. Aanvanklik het nie een van ons iets gesê nie. Ek het net geweet wat ek gedink het. Ek het gedink dat, hoewel ek slegs my beeste dip wanneer die regering se inspekteur van Onderstepoort af in die omgewing is, verloor ek steeds net soveel Afrikanerbeeste as enige van die ander boere hier rond wat gereeld hulle sewedaagse dip doen.
“Hulle behoort die Onderstepoortse inspekteur elke sewe dae te dip,” het Jurie Bekker skielik dit gesê wat ons almal gevoel het.
“En hulle behoort die Onderstepoortse inspekteur met die eerste ryp reguit die veld in te jaag,” het Willie Prinsloo bygevoeg.
Ek kan jou sê, dit het ons lekker opgewen.
“En dis dieselfde met die vrouens,” het Marie du Preez verder aangegaan. “Bespreek julle ooit boeke of modes of musiek? O nee. Julle praat net soos daardie simpel boervrouens van wie oom Schalk se kop so vol is. Hulle praat van hoeveel sand die Indiër in die winkel by Ramoutsa gemeng het met die laaste sak geel suiker wat hulle by hom gekoop het. Jy weet, ek het dieselfde ding al so baie gehoor – ek is verbaas dat daar nog enige sand in die Kalahariwoestyn oor is op die manier wat die Indiër dit opgebruik.”
Vir dié van ons wat daardie aand in die Du Preez se voorkamer was, was dit ook, ten spyte daarvan dat ons dit amusant gevind het, treurig toe ons teruggedink het aan hoe Marie du Preez verander het van hoe sy was, soos ’n saailing wat al te veel kere in verskeie soorte grond oorgeplant is.
“Een ding waarvoor ek egter bly is,” het Marie na ’n rukkie gesê, “is dat, sedert my terugkeer uit Europa, ek nog nie ’n meisie uit Marico raakgeloop het wat ’n selonsroos in haar hare gedra het om haar aantrekliker te laat lyk vir ’n jongman nie – soos dit keer op keer in oom Schalk se stories gebeur.”
Hierdie opmerking van Marie het ’n nuwe wending aan die geselskap gegee, en ek het verlig gevoel. Vir ’n oomblik was ek bang dat Marie du Preez ook verslaaf sou raak aan daardie soort bosveldgeselskap waaroor sy so gekla het, en dat sy ook besig was om te begin om dieselfde ding oor en oor te sê.
’n Hele paar vrouens het toe daarna begin praat oor hoe moeilik dit was om blomme in die Marico aan die groei te kry as gevolg van die langdurige droogtes. Hulle kon nie vir veel meer hoop as om ’n bos selonsrose naby die kombuisdeur aan die lewe te hou nie. Dit was ’n blom wat gelyk het of dit in die felle sonlig en seperige skottelgoedwater, en met min ander dinge, in die grond van die Marico gefloreer het, het die vrouens gesê.
~
’n Ruk later het Theunis du Preez ’n jongkêrel, Joachem Bonthuys, in diens geneem om as ’n bywoner op sy plaas te kom werk. Joachem was ’n neef van Philippus Bonthuys, en ek was by die poskantoor toe hy op die lorrie van Zeerust af, op Drogedal aangekom het. Theunis du Preez en sy dogter, Marie, was daar om hom te ontmoet.
Ek het gedink dat Joachem Bonthuys se voorkoms nie te aantreklik was nie. Hy het ietwat onbeholpe hande geskud met die boere wat opgedaag het om die lorrie te ontmoet en om so hulle melkkanne af te haal. Dit het nie gelyk of Joachem te veel vir homself te sê gehad het nie, totdat sy nuwe werkgewer, Theunis du Preez, hom gevra het hoe dit gegaan het met sy reis van Zeerust af.
“Die hele pad vêr is die veld droog,” het hy geantwoord. “En ek het nog nooit soveel hartwater onder die Afrikanerkuddes gesien nie. Hulle behoort hulle beeste elke sewe dae te dip.”
Joachem Bonthuys het toe lank gepraat, en ek kon nie help om so by myself te glimlag toe ek Marie du Preez sien wegdraai nie. Op daardie oomblik het ek ’n warmer gevoel vir Joachem gekry. Ek het gevoel dat hy in elk geval nie die soort jongman was wat vreemde liedjies onder ’n respektabele Boerenooi se venster sou gaan staan en sing nie.
Al dié goed neem my terug na wat ek besig was om te sê oor ’n ou liedjie en ’n ou storie. Want dit was ’n hele ruk voor ek weer ’n geleentheid gehad het om die Du Preez’s se plaas te besoek. En toe ek saam met Theunis du Preez op sy stoep gesit en rook het, was dit net soos ’n ou storie om hom oor sy rumatiek te hoor praat.
Marie het met ’n skinkbord op die stoep uitgekom om vir ons koffie te bring. – Ja, jy het dit alles al voorheen gehoor, dieselfde soort van ding. Dieselfde stoep. Dieselfde skinkbord. – En om daardie rede, toe sy die glasbakkie vir my uitgehou het, het Marie du Preez om verskoning gevra vir die geel suiker.
“Dis vol Kalaharisand, oom Schalk,” het sy gesê. “Dis daardie Indiër op Ramoutsa.”
En toe sy omgedraai het kombuis toe, en die twee ou mans met hulle stories daar gelos het, was dit nie moeilik om te raai wie die jong man was vir wie sy die halfrooi blom in haar hare gedra het nie.
A Bekkersdal Marathon
Click Here to Play Podcast
From A Bekkersdal Marathon
by Herman Charles Bosman
It all happened through Dominee Welthagen one Sunday morning going into a trance in the pulpit. And we did not realise that he was in a trance. It was an illness that overtook him in a strange and sudden fashion.
At each service the predikant, after reading a passage from the Bible, would lean forward with his hand on the pulpit rail and give out the number of the hymn we had to sing. For years his manner of conducting the service had been exactly the same. He would say, for instance, ‘We will now sing Psalm 82, verses 1 to 4.’ Then he would allow his head to sink forward onto his chest and he would remain rigid, as though in prayer, until the last notes of the hymn died away in the church.
Now, on that particular morning, just after he had announced the number of the psalm, without mentioning which verses, Dominee Welthagen again took a firm grip on the pulpit rail, and allowed his head to sink forward onto his breast. We did not realise that he had fallen into a trance of a peculiar character that kept his body standing upright while his mind was blank. We only learned that later.
In the meantime, while the organ was playing the opening bars, we began to realise that Dominee Welthagen had not indicated how many verses we had to sing. But he would discover his mistake, we thought, after we had been singing for a few minutes.
All the same, one or two of the younger members of the congregation did titter, slightly, when they took up their hymn-books. For Dominee Welthagen had announced Psalm 119. And everybody knows that Psalm 119 has 176 verses.
That was a church service that will never be forgotten in Bekkersdal.
We sang the first verse, and then the second, and then the third. When we got to about the sixth verse, and the minister still gave no sign that it would be the last, we assumed that he wished us to sing the first eight verses. For, if you open your hymn-book, you will see that Psalm 119 is divided into sets of eight verses, each ending with the word ‘Pouse’.
We ended the last notes of verse eight with more than an ordinary number of turns and twirls, confident that at any moment Dominee Welthagen would raise his head and let us know that we could sing ‘Amen’.
It was when the organ started up very slowly and solemnly with the music for verse nine that a real feeling of disquiet overcame the congregation. But, of course, we gave no sign of what went on in our minds. We held Dominee Welthagen in too much veneration.
Nevertheless, I would rather not say too much about our feelings, when verse followed verse, and Pouse succeeded Pouse, and still Dominee Welthagen made no sign that we had sung long enough, or that there was anything unusual about what he was demanding of us.
After they had recovered from their first surprise, the members of the church council conducted themselves in a most exemplary manner. Elders and deacons tiptoed up and down the aisles, whispering words of reassurance to such members of the congregation, men as well as women, who gave signs of wanting to panic.
At one stage it looked as though we were going to have trouble from the organist. That was when Billy Robertse, at the end of the 34th verse, held up his black bottle and signalled quietly to the elders to indicate that his medicine had finished. At the end of the 35th verse he made signals of a less quiet character, and again at the end of the 36th verse. That was when Elder Landsman tiptoed out of the church and went round to the Konsistorie, where the Nagmaal wine was kept. When Elder Landsman came back into the church he had a long black bottle half-hidden under his manel. He took the bottle up to the organist’s gallery, still walking on tiptoe.
At verse 61 there was almost a breakdown. That was when a message came from the back of the organ, where Koster Claassen and the assistant verger, whose task it was to turn the handle that kept the organ supplied with wind, were in a state close to exhaustion. So it was Deacon Cronje’s turn to go tiptoeing out of the church. Deacon Cronje was head-warder at the local gaol. When he came back it was with three burly convicts in striped jerseys, who also went through the church on tiptoe. They arrived just in time to take over the handle from Koster Claassen and the assistant verger.
At verse 98 the organist again started making signals about his medicine. Once more Elder Landsman went round to the Konsistorie. This time he was accompanied by another elder and a deacon, and they stayed away somewhat longer than the previous time when Elder Landsman had gone on his own. On their return, the deacon bumped into a small hymn-book table at the back of the church. Perhaps it was because the deacon was a fat, red-faced man, not used to tiptoeing.
At verse 124 the organist signalled again, and the same three members of the church council filed out to the Konsistorie, the deacon walking in front this time.
It was about then that the pastor of the Full Gospel Apostolic Faith Church, about whom Dominee Welthagen had in the past used language almost as strong as that he had used about the Pope, came up to the front gate of the church to see what was afoot. He lived near our church and, having heard the same hymn-tune being played over and over for about eight hours, he was a very amazed man. Then he saw the door of the Konsistorie open, and two elders and a deacon coming out, walking on tiptoe – they having apparently forgotten that they were not in the church just then. When the pastor saw one of the elders hiding a black bottle under his manel, a look of understanding came over his features. The pastor walked off, shaking his head.
At verse 152 the organist signalled again. This time Elder Landsman and the other elder went out alone. The deacon stayed behind in the deacon’s bench, apparently deep in thought. The organist signalled again, for the last time, at verse 169. So you can imagine how many visits the two elders made to the Konsistorie altogether.
Eventually the last verse came, and the last line of the last verse. This time it had to be Amen. Nothing could stop it.
I would rather not describe the state that the congregation was in. And by then the three convicts, red stripes and all, were – in the Bakhatla tongue – threatening mutiny.
‘Aa-m-e-e-n’ came from what sounded like less than a score of voices, hoarse with singing. The organ music died away.
Maybe it was the sudden silence that at last brought Dominee Welthagen out of his long trance. He raised his head, and looked slowly about him. His gaze travelled over the congregation; and then, looking at the window, he saw that it was night. We then understood right away what was going on in Dominee Welthagen’s mind. He thought he had just come into the pulpit, and that this was the beginning of the evening service. We realised that, during all the time we had been singing, the predikant had been in a state of unconsciousness.
Once again Dominee Welthagen took a firm grip on the pulpit rail. His head again started drooping forward onto his breast, but before he went into a trance for the second time, he gave the hymn for the evening service.
‘We will,’ announced Dominee Welthagen, ‘sing Psalm 119.’
’n Bekkersdalse Maraton
Uit A Bekkersdal Marathon
Dit het alles plaasgevind deurdat dominee Welthagen een Sondagoggend op die preekstoel in ’n beswyming geraak het. En ons het nie besef dat hy in ’n beswyming verkeer het nie. Dit was ’n siektetoestand wat hom op ’n vreemde en skielike manier oorval het.
By elke diens het die predikant, na hy sy gedeelte uit die Bybel gelees het, vorentoe geleun met sy hande op die reling van die preekstoel en toe die nommer van die gesang gegee wat ons moes sing. Vir jare al was die manier van hoe hy die diens gelei het, presies dieselfde. Hy sou byvoorbeeld sê: “Ons sal nou psalm 82, verse 1 tot 4 sing.” Dan het hy toegelaat dat sy kop vorentoe sak tot op sy bors en so het hy onbeweeglik gebly, asof hy in gebed was, tot die laaste note in die kerk weggesterf het.
Nou, op daardie besondere oggend, net na hy die nommer van die psalm aangekondig het, sonder om die verse te noem, het dominee Welthagen weer die reling op die preekstoel met ’n ferm greep vasgevat, en sy kop toegelaat om vorentoe op sy bors te rus. Ons het nie besef dat hy in ’n beswyming van ’n besondere ongewone aard geval het nie – sy liggaam het regop bly staan terwyl sy kop toegeslaan het. Dit het ons eers later uitgevind.
Intussen, terwyl die orrel die aanvangsnote gespeel het, het ons begin besef dat dominee Welthagen nie aangedui het hoeveel verse ons moes sing nie. Maar hy sou wel sy fout agterkom, so het ons gedink, na ons vir ’n paar minute gesing het.
In weerwil daarvan, was daar tog een of twee van die jonger lede van die gemeente wat gegiggel het, net so ’n bietjie, toe hulle hulle gesangboeke oopgemaak het. Want dominee Welthagen het psalm 119 aangekondig. En soos almal weet, het psalm 119, 176 verse.
Dit was ’n kerkdiens wat nooit in Bekkersdal vergeet sou word nie.
Ons het die eerste vers gesing, en toe die tweede, en toe die derde. Toe ons by omtrent die sesde vers gekom het, en die dominee nog steeds geen teken gegee het dat dit die laaste sou wees nie, het ons gedink dat hy graag wou hê dat ons die eerste agt verse moet sing. Want, as jy jou gesangeboek oopmaak, sal jy sien dat psalm 119 gegroepeer is in stelle van agt verse elk, met elkeen wat eindig met die woord “Pouse”.
Ons het die laaste note van die agste vers met meer as die gewone aantal draaie en krulle beëindig, doodseker dat dominee Welthagen sy kop sou optel en ons laat weet dat ons toe “Amen” kon sing.
Dit was toe die orrel baie stadig en plegtig met die musiek van die negende vers begin het, dat ’n ware gevoel van ontrusting die gemeente oorval het. Maar, natuurlik, het ons niks gewys wat in ons gedagtes aan die gang was nie. Ons het te veel eerbied en ontsag vir dominee Welthagen gehad.
Ewenwel, ek sal liewer nie te veel sê oor ons gevoelens toe vers na vers gevolg het, en Pouse na Pouse mekaar afgewissel het nie, en steeds het dominee Welthagen geen teken gegee dat ons lank genoeg gesing het nie, of dat daar iets ongewoons was wat hy van ons verwag het nie.
Na hulle van hulle eerste verrassing herstel het, het lede van die kerkraad hulself op ’n heel voorbeeldige wyse gedra. Die ouderlinge en diakens het op hulle tone op en af tussen die banke geloop om gerusstellende woorde te fluister aan daardie lede van die gemeente, mans sowel as vrouens, wat gelyk het of hulle van plan was om paniekerig te word.
Op een stadium het dit gelyk of ons moeilikheid met die orrelis gaan hê. Dit was toe Billy Robertse, aan die einde van die 34ste vers, sy swart bottel omhoog gehou het, en stilweg aan die ouderlinge gewys het dat sy medisyne opgeraak het. Aan die einde van die 35ste vers het hy tekens van nie so ’n stille aard gemaak nie, en weer aan die einde van die 36ste vers. Dit was toe dat ouderling Landsman op die punte van sy tone die kerk uitgeloop het en omgestap het konsistorie toe, waar die nagmaalwyn gehou is. Toe ouderling Landsman terug in die kerk gekom het, het hy ’n lang swart bottel half weggesteek onder sy manel gehad. Terwyl hy steeds op sy tone geloop het, het hy die bottel op na die orrelis se galery geneem.
By vers 61 was daar amper ’n debakel. Dit was toe daar ’n boodskap vanaf die agterkant van die orrel gekom het, waar koster Claasen en die assistant koster, wie se taak dit was om die slinger wat die orrel van wind voorsien het, te draai. Hulle was in ’n toestand na aan totale uitputting. Dit was toe diaken Cronje se beurt om op die punte van sy tone die kerk uit te loop. Diaken Cronje was die hoofbewaarder van die plaaslike tronk. Toe hy teruggekom het, was dit met drie frisgeboude bandiete in gestreepte truie – hulle het ook op hulle tone deur die kerk geloop. Hulle het net betyds opgedaag om die slinger by koster Claasen en die assistant koster oor te neem.
By vers 98 het die orrelis weer tekens begin maak – oor sy medisyne. Weer eens het ouderling Landsman omgeloop na die konsistorie toe. Hierdie keer was hy vergesel van ’n ander ouderling en diaken, en hulle het ’n bietjie langer weggebly as die vorige keer toe ouderling Landsman alleen gegaan het. Met hulle terugkoms, het die diaken in die klein gesangeboekietafeltjie agter in die kerk vasgeloop. Miskien was dit omdat die diaken ’n vet, rooigesig man was wat nie gewoond daaraan was om op sy tone te loop nie.
By vers 124 het die orrelis weer sy sein gegee, en dieselfde drie kerkraadslede het op ’n streep uitgeloop konsistorie toe, met die diaken wat dié keer voorgeloop het.
Dit was omtrent toe dat die pastoor van die Volle Evangeliese Geloofkerk, oor wie dominee Welthagen in die verlede taal gebruik het wat amper net so sterk gekruie was as daardie wat hy oor die pous gebruik het, na die voorste hek van die kerk gekom het om te sien wat aan die gang was. Hy het naby ons kerk gewoon, en toe hy gehoor het hoe dieselfde lofsangmusiek oor en oor vir omtrent agt ure gespeel is, was hy ’n dronkgeslaande man. Toe het hy die deur van die konsistorie sien oopgaan, en twee ouderlinge en ’n diaken, wat op hulle tone geloop het, daar sien uitkom – hulle het blykbaar vergeet dat hulle toe nie in die kerk was nie. Toe die pastoor een van die ouderlinge ’n swart bottel onder sy manel sien wegsteek, het ’n blik van begrip oor sy gelaatstrekke gekom. Die pastoor het omgedraai en weggestap terwyl hy sy kop geskud het.
Met vers 152 het die orrelis weer eens ’n teken gegee. Dié keer het die ouderling Landsman en die ander ouderling alleen uitgegaan. Die diaken het op die diakensbank agtergebly, skynbaar diep ingedagte. Die orrelis het weer gesein, vir die laaste keer, by vers 169. Jy kan jou dus voorstel hoeveel keer die ouderlinge altesaam die konsistorie besoek het.
Uiteindelik was dit tyd vir die laaste vers, en die laaste reël van die laaste vers. Dié keer moes dit “Amen” wees. Niks kon dit keer nie.
Ek sou liewer nie die toestand beskryf waarin die gemeente verkeer het nie. En teen daardie tyd het die drie bandiete, rooi strepe en al, in hulle Bakhatla-taal, met muitery gedreig.
“Aamêên” het van wat minder as ’n twintigtal stemme, hees van die gesingery, opgeklink. Die orrelmusiek het weggesterf.
Miskien was dit die skielike stilte wat ten einde laaste dominee Welthagen uit sy lang beswyming gebring het. Hy het sy kop opgelig, en stadig om hom rondgekyk. Sy blik het oor die gemeente heengegaan; en toe, met dat hy na die vensters gekyk het, het hy gesien dat dit aand was. Hy het gedink dat hy toe net op die preekstoel geklim het, en dat dit die begin van die aanddiens was. Ons het besef dat gedurende die hele tyd wat ons aan die sing was, die predikant in ’n staat van bewusteloosheid was.
Weer ’n keer het dominee Welthagen die preekstoeltraliewerk vasgevat. Sy kop het stadig vorentoe op sy bors gesak, maar voor hy vir die tweede keer in ’n beswyming weggeraak het, het hy die gesang vir die aanddiens gegee.
“Ons sal,” het dominee Welthagen aangekondig, “psalm 119 sing.”
Willem Prinsloo's Peach Brandy
Click Here to Play Podcast
From ‘Willem Prinsloo’s Peach Brandy’ in Mafeking Road
by Herman Charles Bosman
We arrived at Willem Prinsloo’s house. There were so many ox-wagons drawn up on the veld that the place looked like a laager. Prinsloo met us at the door.
‘Go right through, kêrels,’ he said, ‘the dancing is in the voorhuis. The peach brandy is in the kitchen.’
Although the voorhuis was big, it was so crowded as to make it almost impossible to dance. But it was not as crowded as the kitchen. Nor was the music in the voorhuis – which was provided by a number of men with guitars and concertinas – as loud as the music in the kitchen, where there was no band, but each man sang for himself.
We knew from these signs that the party was a success.
When I had been in the kitchen for about half an hour, I decided to go into the voorhuis. It seemed a long way, now, from the kitchen to the voorhuis, and I had to lean against the wall several times, to think. I passed a number of other men who were also leaning against the wall like that, thinking. One man even found that he could think best by sitting on the floor with his head on his arms.
You could see that Willem Prinsloo made good peach brandy.
Then I saw Fritz Pretorius, and the sight of him brought me to my senses right away. Airily flapping his white handkerhief in time to the music, he was talking to a girl who smiled at him with bright eyes and red lips and small white teeth.
I knew at once that it was Grieta.
She was tall and slender and very pretty, and her dark hair was braided with a wreath of white roses that you could see had been picked that same morning in Zeerust. And she didn’t look the sort of girl, either, in whose presence you had to appear clever and educated. In fact, I felt that I wouldn’t really need the twelve times table I had torn off the back of a school writing book, and had thrust into my jacket pocket before leaving home.
You can imagine that it was not too easy for me to get a word in with Grieta while Fritz was hanging around. But I managed it eventually, and while I was talking to her I had the satisfaction of seeing, out of the corner of my eye, the direction that Fritz took. He went into the kitchen, flapping his handkerchief behind him – into the kitchen, where the laughter was, and the singing, and Willem Prinsloo’s peach brandy.
I told Grieta that I was Schalk Lourens.
‘Oh yes, I have heard of you,’ she answered, ‘from Fritz Pretorius.’
I knew what that meant. So I told her that Fritz was known all over the Marico for his lies. I also told her other things about Fritz. Ten minutes later, when I was still talking about him, Grieta smiled and said that I could tell her the rest some other night.
‘But I must tell you once more thing now,’ I insisted. ‘When he knew that he would be meeting you here at the dance, Fritz started doing homework.’
I told her about the slate and the sums, and Grieta laughed softly. It struck me again how pretty she was. And her eyes were radiant in the candlelight. And the roses looked very white against her dark hair. And all this time the dancers whirled around us, and the band in the voorhuis played lively dance tunes, and from the kitchen there issued weird sounds of jubilation.
The rest happened very quickly.
I can’t even remember how it all came about. But what I do know is that when we were outside, under the tall trees, with the stars over us, I could easily believe that Grieta was not a girl at all, but one of the witches of Abjaterskop who wove strange spells.
Yet by listening to my talk, nobody would have guessed the wild, thrilling things that were in my heart.
I told Grieta about last year’s drought, and about the difficulty of keeping the white ants from eating through the door and window frames, and about the way my new brown boots tended to take the skin off my toes if I walked quickly.
Then I moved closer to her.
‘Grieta,’ I said, taking her hand. ‘Grieta, there is something I want to tell you.’
She pulled her hand away. She did it gently, though. Sorrowfully, almost.
‘I know what you want to say,’ she answered.
I was surprised at that.
‘How do you know, Grieta?’ I asked.
‘Oh, I know lots of things,’ she replied, laughing again. ‘I haven’t been to finishing school for nothing.’
‘I don’t mean that,’ I answered at once. ‘I wasn’t going to talk about spelling or arithmetic. I was going to tell you that …’
‘Please don’t say it, Schalk,’ Grieta interrupted me. ‘I – I don’t know whether I’m worthy of hearing it. I don’t know, even …’
‘But you are so lovely,’ I exclaimed. ‘I’ve got to tell you how lovely you are.’
But at the very moment I stepped forward, she retreated swiftly, eluding me. I couldn’t understand how she had timed it so well. For try as I might, I couldn’t catch her. She sped lightly and gracefully among the trees, and I followed her as best I could.
It was not only my want of learning that handicapped me. There was also my new boots. And Willem Prinsloo’s peach brandy. And the shaft of a mule-cart – the lower end of the shaft, where it rests on the grass.
I didn’t fall very hard, though. The grass was long and thick there. But even as I fell, a great happiness came into my heart. And I didn’t care about anything else in the world.
Grieta had stopped running. She turned around. For an instant her body, slender and misty in the shadows, swayed towards me. Then her hand flew to her hair. Her fingers pulled at the wreath. And the next thing I knew was that there lay, within reach of my hand, a small white rose.
I shall always remember the thrill with which I picked up that rose, and how I trembled when I stuck it in my hat. I shall always remember the stir that I caused when I walked into the kitchen. Everybody stopped drinking to look at the rose in my hat. The young men made jokes about it. The older men winked slyly and patted me on the back.
Although Fritz Pretorius was not in the kitchen to witness my triumph, I knew that he would get to hear of it somehow. That would make him realise that it was imprudent for a fellow like him to set up as Schalk Lourens’s rival.
For the rest of the night I was a hero.
The men in the kitchen made me sit on the table. They plied me with brandy, and they drank to my health. Afterwards, when a dozen of them carried me outside, onto an ox-wagon, for fresh air, they fell with me only once.
At daybreak I was still on that wagon.
I woke up feeling very sick – until I remembered about Grieta’s rose. There was that white rose, still stuck in my hat, for the whole world to know that Grieta Prinsloo had chosen me before all other men.
But what I didn’t want people to know was that I had remained asleep on that ox-wagon hours after the other guests had gone. So I rode away very quietly, glad that nobody was astir to see me go.
My head was dizzy as I rode back, but in my heart it felt like green wings beating; and although it was day now, there was the same soft wind in the grass that had been there when Grieta had flung the rose at me, standing under the stars.
I rode slowly through the trees on the slopes of Abjaterskop, and reached the place where the path turns south. There I saw something that made me wonder whether those fashionable schools did not perhaps teach girls too much.
First I saw Fritz Pretorius’s horse by the roadside.
Then I saw Fritz. He was sitting up against a thorn-tree, with his chin resting on his knees. He looked very pale and sick. But what made me wonder a great deal about those finishing schools was that in Fritz’s hat, which had fallen to the ground some distance away from him, there was a small white rose.
Willem Prinsloo se Perskebrandewyn
Uit “Willem Prinsloo’s Peach Brandy” in Mafeking Road
deur Herman Charles Bosman
Ons het by Willem Prinsloo se huis aangekom. Buitekant op die veld was daar soveel ossewaens saamgetrek dat dit soos ’n laer gelyk het. Prinsloo het ons by die deur ontmoet.
“Gaan sommer regdeur, kêrels,” het hy gesê, “die dansery is in die voorhuis. Die perskebrandewyn is in die kombuis.”
Hoewel die voorhuis groot was, was dit so stampvol dat dit amper onmoontlik was om te dans. Maar dit was nie so vol soos die kombuis nie. Ook was die musiek – wat deur ’n klompie manne met kitaars en konsertinas voorsien is – in die voorhuis, nie so hard soos die musiek in die kombuis nie. Dáár was geen orkes nie, maar elke man het vir homself gesing.
Aan hierdie tekens het ons geweet dat die partytjie ’n sukses was.
Ná ek vir omtrent ’n halfuur in die kombuis was, het ek besluit om voorhuis toe te gaan. Dit het toe na ’n ver ent gelyk, van die kombuis af na die voorhuis toe, en ek moes ’n hele paar keer teen die muur leun om te dink. Ek het verby ’n ander klomp mans geloop wat ook net so teen die muur geleun het om te dink. Daar was selfs een ou wat gevind het dat hy beter kon dink deur op die vloer te sit met sy kop op sy arms.
Jy kon sien dat Willem Prinsloo goeie perskebrandewyn gemaak het.
Toe het ek Fritz Pretorius gesien, en om hom te bekyk, het my dadelik tot besinning gebring. Vrolik en opgeruimd het hy met sy wit sakdoek tyd gehou met die musiek. Hy het met ’n meisie gepraat. Sy het helder oë en rooi lippe en fyn wit tande gehad, en sy het opgekyk en vir hom geglimlag.
Ek het dadelik geweet dat dit Grieta was.
Sy was lank en slank en baie mooi, en haar donker hare was gevleg met ’n krans van wit rose. Jy kon sien dat dit nog dieselfde oggend in Zeerust gepluk was. En sy het ook glad nie voorgekom as daardie soort meisie in wie se teenwoordigheid jy moes lyk asof jy slim en geleerd was nie. Ek het gevoel dat ek nie regtig die twaalfmaaltafel, wat ek agter uit ’n skooloefeningboek geskeur en in my baadjiesak gesteek het voordat ek by die huis weg was, nodig gehad het nie.
Jy kan jou voorstel dat dit nie te maklik was om ’n woordjie by Grieta in te kry terwyl Fritz daar rondgehang het nie. Maar ek het dit uiteindelik reggekry, en terwyl ek met haar gepraat het, het ek die bevrediging gehad om uit die hoek van my oog te sien in watter rigting Fritz geloop het. Hy het by die kombuis ingeloop terwyl hy sy sakdoek agter hom gewaai het – binne in die kombuis, waar die gelag was, en die singery, en Willem Prinsloo se perskebrandewyn.
Ek het aan Grieta gesê dat ek Schalk Lourens was.
“O ja, ek het van jou gehoor,” het sy gesê, “by Fritz Pretorius.”
Ek het geweet wat dit beteken. Daarom het ek haar vertel dat Fritz regoor die hele Marico bekend was vir sy leuens. En ek het haar ander dinge van Fritz vertel. Tien minute later, toe ek nog steeds oor hom gepraat het, het Grieta geglimlag en gesê dat ek haar die res op ’n ander aand kon vertel.
“Maar daar is nog een ding wat ek jou nou moet vertel,” het ek aangedring. “Toe hy geweet het dat hy jou hier by die dans sou ontmoet, het hy sy huiswerk begin doen.”
Ek het haar vertel van die lei en die somme, en Grieta het saggies gelag. Dit het my weer getref hoe pragtig sy was. Haar oë was stralendmooi in die kerslig. En die rose het baie wit gelyk teen haar donker hare. En die hele tyd lank het die dansers om ons gedwarrel, en die orkes in die voorhuis het lewendige dansliedjies gespeel, en van die kombuis af het vreemdsoortige, vreugdekreet-geluide gekom.
Die res het baie gou gebeur.
Ek kan nie eers onthou hoe dit alles plaasgevind het nie. Maar wat ek wel onthou is dat, toe ons buite was, onder die hoë bome, met die sterre bokant ons, ek maklik kon geglo het dat Grieta glad nie ’n meisie was nie, maar een van daardie hekse van Abjaterskop wat vreemde betoweringe geweef het.
Maar deur te luister na hoe ek gepraat het, sou niemand vermoed het dat daar wilde, opwindende dinge in my hart was nie.
Ek het Grieta van verlede jaar se droogte vertel, en die swarigheid om te verhoed dat die rysmiere die deur en die vensterrame opvreet, en van die manier wat my nuwe stewels die velle van my tone afgeskuur het as ek vinnig geloop het.
Toe het ek nader aan haar geskuiwe.
“Grieta,” het ek gesê, en haar hand gevat, “Grieta, daar is iets wat ek jou wil vertel.”
Sy het haar hand weggeruk. Sy het dit egter sagkens gedoen. So amper treurig.
“Ek weet wat jy wil sê,” het sy geantwoord.
Dit het my verras.
“Hoe weet jy Grieta?” het ek gevra.
“O, ek weet baie dinge,” het sy geantwoord, en weer gelag. “Dit was nie verniet dat ek na die afrondingskool toe gegaan het nie.”
“Dis nie dit wat ek bedoel nie,” het ek dadelik geantwoord. “Ek was nie van plan om oor spelling of rekenkunde te praat nie. Ek was van plan om jou te vertel dat …”
“Moet dit asseblief nie sê nie, Schalk,” het Grieta my in die rede geval. “Ek – ek weet nie of ek waardig genoeg is om dit aan te hoor nie. Ek weet selfs nie …”
“Maar jy is so lieflik,” het ek uitgeroep. “Ek moet jou vertel hoe pragtig jy is.”
Maar op daardie oomblik dat ek vorentoe gestap het, het sy rats geretireer, en my ontwyk. Ek kon nie verstaan hoe haar tydsberekening so goed kon wees nie. Want, hoe ek ook al probeer het, ek kon haar nie vang nie. Sy het ligvoetig en bekoorlik tussen die bome gesnel, en ek het haar na die beste van my vermoë probeer volg.
Dit was nie net my gebrek aan geleerdheid wat tot my nadeel was nie. Daar was ook my nuwe skoene. En Willem Prinsloo se perskebrandewyn. En die disselboom van ’n muilwaentjie – die onderent van die skag, daar waar dit in die gras gelê het.
Ek het darem nie te hard geval nie. Die gras was daar lank en dik. Maar selfs terwyl ek geval het, het daar ’n groot geluk in my hart gekom. Ek het my oor niks anders in die wêreld bekommer nie.
Grieta het opgehou hardloop. Sy het omgedraai. Vir ’n oomblik het haar liggaam, slank en mistig in die skadu’s, na my kant toe geswaai. En toe het haar hand vlugtig na haar hare toe gereik. Haar vingers het aan die krans getrek. En die volgende ding waarvan ek geweet het, was dat daar, binne die bereik van my hand, ’n klein wit rosie gelê het.
Ek sal altyd die opwinding onthou waarmee ek die roos opgetel het, en hoe ek gebewe het toe ek dit aan my hoed vasgesteek het. Ek sal altyd die beroering onthou toe ek die kombuis binnegeloop het. Almal het opgehou drink en na die roos in my hoed gekyk. Die jong kêrels het grappe daaroor gemaak. Die ouer mans het onderlangs geknipoog en my op die rug geklop.
Hoewel Fritz Pretorius nie meer in die kombuis was om my oorwinning gade te slaan nie, het ek geweet dat hy op een of ander manier daarvan te wete sou kom. Dit sou hom laat besef het dat, vir iemand soos hy, dit domastrant was om homself te beskou as ’n mededinger vir Schalk Lourens.
Vir die res van die aand was ek ’n held.
Die manne in die kombuis het my op die tafel laat sit. Hulle het gereeld vir my brandewyn geskink, en op my gesondheid gedrink. Daarná, toe ’n dosyn van hulle my buitekant toe gedra het, na ’n ossewa toe, vir vars lug, het hulle net eenkeer met my geval.
Teen dagbreek was ek nog steeds op die wa.
Ek het baie siek wakker geword – totdat ek Grieta se roos onthou het. Daardie roos was nog steeds vas aan my hoed, vir die hele wêreld om te weet dat Grieta Prinsloo my bo al die ander kêrels verkies het.
Maar wat ek nie mense wou laat weet nie, was dat ek nog vas aan die slaap op die ossewa gelê het lank nadat al die ander gaste vertrek het. Dus het ek so stil-stil daar weggery, heel bly dat daar nog niemand op die been was om my te sien gaan nie.
Ek was nog bietjie dronk in die kop toe ek teruggery het, maar my hart het fleurig geklop; en hoewel dit nou in die dag was, was dit dieselfde sagte windjie wat in die gras gewaai het, net soos toe Grieta die roos na my toe gegooi het – daar onder die sterre.
Ek het stadig tussen die bome aan die hang van Abjaterskop aangery, en die plek bereik waar die pad suid gedraai het, toe ek iets gesien het wat my laat wonder het of, by daardie modieuse skole, hulle nie miskien die meisies te veel geleer het nie.
Die eerste wat ek gesien het, was Fritz Pretorius se perd daar langs die pad.
Toe het ek Fritz gesien. Hy het regop teen ’n doringboom gesit, met sy ken rustende op sy knieë. Hy het baie bleek en baie siek gelyk. Maar wat my heelwat oor daardie afrondingskole laat wonder het, was Fritz se hoed wat ’n entjie van hom af op die grond geval het. ’n Klein wit rosie was daaraan vasgesteek.
