Die tyd om te saai
Uit “Funeral Earth”
In Unto Dust
deur Herman Charles Bosman
Dit was toe – het oom Schalk Lourens gesê – dat ’n buitengewone ding plaasgevind het.
Skielik hét ons Mtosas gesien. Hulle was nog ver weg toe ons hulle gesien het. Hulle het uit die bos gekom en was oop en bloot sigbaar daar waar hulle geloop het. Hulle het geen poging aangewend om weg te kruip nie. Tot ons verbasing het hulle reguit, agter mekaar, in ons rigting aangekom. En selfs van ’n afstand af kon ons sien dat hulle ongewapend was. In plaas van assegaaie en skildvelle, het hulle vragte op hulle koppe gedra. En amper op dieselfde oomblik het ons besef – omdat die vragte so swaar gelyk het – dat die draers vrouens moes wees.
Om daardie rede het ons ons gewere gevat en gestaan en wag. Omdat dit vroumense was, was ons natuurlik voorbereid op die laagste vorm van verraad.
Soos die kolom nader beweeg het, het ons gesien dat Ndambe, ’n ou stamlid wat ons goed geken het, aan die voorpunt was. Hy was jare lank reeds Sijefu se hoofraadsman. Ndambe het sy hand omhoog gelig. Die ry vrouens het gaan staan. Ndambe het gepraat. Hy het aangekondig dat ons witmense die konings van konings en die olifante onder olifante was. Hy het ook gesê dat ons rinkhalsslange was wat giftiger en oor die algemeen walgliker as enige ander rinkhals in die land was.
Ons het natuurlik geweet dat Ndambe net besig was om ons op die onkundige manier van die Mtosa’s te komplimenteer. En daarom het ons natuurlik hoogstevrede gevoel. Ek kan nog onthou hoe Jurie Bekker my in die ribbes gepomp en gesê het: “Het jy dit gehoor?”
Toe Ndambe egter voortgegaan het om te sê dat ons smeriger was as die speeksel van ’n groen boompadda, het ’n hele paar burgers kriewelrig begin word. Hulle het gevoel dat hierdie hoflikheid van stam miskien so ’n bietjie te ver kon gaan.
Dit was toe dat veldkornet Joubert, terwyl hy sy wysvinger binne-in die snellerbeuel van sy vuurwapen laat sak het, Ndambe gevra het om tot die punt te kom. Aan die uitdrukking op die veldkornet se gesig, kon jy sien dat hy genoeg komplimente vir een dag gehad het.
Ndambe het gesê dat hulle gekom het om vrede te maak.
Wat die vrouens op hulle koppe gedra het, was presente.
Op ’n teken van Ndambe, het die hele kolom in die modder van die turfgrond neergekniel. Hulle het leeu- en sebravelle en olifanttande gebring, en krale en koperarmbande en, op ’n lang mat het hulle die hele boud van ’n rooi Afrikaner-os, die vel en pote en alles neergesit. En ’n hele klomp varke in die helfte gesny. En kleipotte propvol wit bier. En ook – en dit het ons die meeste waardeer – ’n toordokter se medisyne wat mens in die nag teen goolgeeste en die bose oog beskerm het.
Ndambe het nog ’n teken gegee. ’n Vrou met ’n kleipot op haar kop het opgestaan daar waar sy gekniel het en nader aan ons beweeg. Ons het toe gesien dat sy swart grond in die pot gehad het. Dit was nat en amper soos turfgrond. Ons kon nie verstaan hoekom hulle dit vir ons gebring het nie. Asof ons nie genoeg daarvan gehad het nie, reg daar waar ons gestaan het, en waar dit aan ons velskoene vasgesit het. En tog het Ndambe opgetree asof dit die kosbaarste deel van die vredesoffer was wat sy hoofman, Sijefu, aan ons gestuur het.
Toe het Ndambe weer gepraat en ons het gesien het hoe dom hy en sy hoofman en die hele Mtosastam eintlik was.
Hy het ’n handvol grond uit die pot geneem en dit tussen sy vingers toegevou en gedruk. Toe het hy ons vertel hoe geëerd die Mtosastam was omdat ons teen hulle oorlog gemaak het. In die verlede het hulle net platgesig Mshangaans met skerpgepunte knopkieries gehad om teen te veg, het hy gesê, maar nou was dit anders. Ons veldkornet het toe so ’n halwe tree vorentoe gestap net ingeval Ndambe weer sou begin om ons te vlei. Maar Ndambe het net eenvoudig gesê dat die Mtosas bly sou wees as ons later, wanneer hulle klaar geoes het, weer sou kom om teen hulle oorlog te maak. Maar intussen het die stam verkies om nie aan te gaan met die oorlog nie.
Dit was die tyd om te saai.
Ndambe het die grond deur sy vingers laat loop, om ons te wys hoe goed dit was. Hy het ons ook uitgenooi om daaraan te proe. Ons het dit van die hand gewys.
Ons het die presente aanvaar, en vrede is gesluit. Ek kan nog onthou hoe veldkornet Joubert sy kop geskud en gesê het: “Het jy nou al ooit groter domheid as dié van die Mtosas gesien?”
En ek kan ook nog steeds onthou wat Jurie Bekker gesê het. Dit was toe iets hom die beesboud van nader laat bekyk het, en hy sy eie brandmerk daarop gesien het.
~
Dit was nie lank daarna nie dat die oorlog teen Engeland uitgebreek het.
Teen die einde van die tweede jaar van die oorlog, het dit met die Boerekommando’s maar redelik sleg gegaan. Maar ons wou nie vrede sluit nie. Veldkornet Joubert is toe tot kommandant bevorder. Jurie Bekker was nog saam met ons, en so ook Fanie Louw. Dit was vreemd hoe geheg ons aan Fanie Louw geraak het tydens die ontberinge wat ons saam op die slagveld verduur het. Maar aan die einde moes ons erken, terwyl ons gewoond geraak het aan sy grappe en ons geweet het dat daar geen kwaad in gesteek het nie, dat ons dit sou verkies het as hy daarmee sou ophou.
Het hy opgehou – vir altyd – in ’n skermutseling naby ’n blokhuis. Ons het hom in die skaduwee van ’n doringboom begrawe, waarna die kommandant ’n paar woorde gesê het en ons ons hoofde gebuig en ’n psalm gesing het. Soos jy weet is dit vir elke roubeklaer by ’n begrafnis die gebruik om ’n handvol grond te vat en dit in die graf te gooi.
Toe kommandant Joubert afgebuk en sy handvol grond opgetel het, het ’n vreemde ding gebeur. En ek het die ander oorlog onthou, die een teen die Mtosas. En ons het geweet – hoewel ons dit nie gesê het nie – wat nou die verlange in elkeen van ons se harte was. Want kommandant Joubert het nie sommer dadelik die grond in Fanie Louw se graf laat val nie. In plaas daarvan het hy die klammerige grond met sy vingers gebrei. Dit was asof hy vergeet het dat dit begrafnisgrond was. Dit het gelyk of hy nie aan die dood gedink het nie, maar aan die lewe.
Ons het sy voorbeeld gevolg en handevol grond opgetel, en dit gedruk. Ons het die leem daarin gevoel, en gesien hoe elasties dit was, en ons het dit deur ons vingers laat syfer. En ons kon net onthou dat dit die tyd was om te saai.
Toe het ek verstaan hoe, in daardie vroeëre oorlog, die Mtosas moes gevoel het – hulle wat ook boere was.
The Voice of the Drum
From ‘The Drum’
In Unto Dust
by Herman Charles Bosman
Old Mosigo was the last of the drum-men left at Gabarones – Oom Schalk Lourens said – when they brought the telegraph wires on long poles to this part of the country. But there was a time when the voice of the drum travelled right across Africa.
The peculiar thing about this was that, even when a message originated from a tribe with a completely alien language, the drum-man of the tribe receiving the message could still interpret it. In the old days there were two drum-men in each village. They were instructed in the code of the drum from boyhood, and then – in their turn – they taught the art of sending and receiving drum messages to those who came after them.
No white man has ever been able to learn the language of the drum. The only one who ever had any idea at all – and even his knowledge was of the slightest – was Gerhardus van Tonder, who regularly travelled deep into Africa with his brother, Rooi Willem.
Gerhardus van Tonder told me that he had asked the drum-men of several tribes to teach him the meaning of the sounds they beat out on their tom-toms. ‘But I could never understand what the drum-men tried, over and over again, to explain to me,’ Gerhardus van Tonder said to me. ‘Even when a drum-man repeated the same thing up to ten times, I still couldn’t grasp it. So thick-skulled are they.’
Nevertheless, Gerhardus said that, because he had heard the same message so often, he was able, later on, to understand whenever the drums broadcast the message that his brother, Rooi Willem, had shot an elephant dead. But one day an elephant trampled Rooi Willem to death. Gerhardus had listened to the message the drums had sent out after that. It was exactly the same as all the earlier messages, Gerhardus said. Only, it was the other way round.
Even in those days, the prestige of the drum-man had fallen considerably – because a mission station had been started at Gabarones, and the missionaries had brought with them their own message which came into conflict with the more heathen news from Central Africa.
But when the telegraph wires were brought up from Cape Town, taken past the Groot Marico, and erected in the Protectorate, everyone knew that – so to speak – the days of the drum-man were numbered.
Yet on one occasion, when I spoke to Mosigo about the telegraph, what he had to say was this: ‘The drum-man is better than the copper wire that you white men bring on poles across the world. I don’t need copper wire for my drum’s messages. Or long poles with rows of little white medicine bottles on them, either.’
But whatever Mosigo thought, the authorities had brought the copper wires as far as Nietverdiend. A little post office had then been built on Jurie Bekker’s farm, and a young telegraph operator from Pretoria had been appointed to serve as postmaster. This young man had arranged for a colleague in Pretoria to telegraph to him, from time to time, items from the newspapers. By means of these telegrams, which were pinned up on a noticeboard in the post office, we who lived in this part of the Bushveld kept in touch with the outside world.
The telegrams were all very short. In one of them, we read about President Kruger’s visit to Johannesburg and what he said, at a public meeting, about the Uitlanders.
‘If that’s all that the President could say about the Uitlanders,’ Hans Grobler said, ‘namely, “that they are a pest stop and that they should be more heavily taxed stop and that a miner’s procession threw bottles stop”, then I think I’ll vote for General Joubert at the next elections. And why do these telegrams always repeat the word “stop” so monotonously?’
Those of us who were in the post office at the time agreed with Hans Grobler. We said, moreover, that not only did we need a better president, we also needed a better telegraph operator. And we agreed that extending the telegraph service to Nietverdiend had been a waste of hundreds of miles of copper wire, not to speak, even, of all those long poles.
When we mentioned this to the telegraph operator, he looked from one to the other of us, thoughtfully, for a few moments. Then he said: ‘Yes. Yes, I think it has been a waste.’
~
‘But look at this telegram,’ Hans Grobler interjected. ‘About “the fanatic who fired at the King of Spain stop and missed him by less than two feet stop”. What use is a message like that to us Bushveld Boers? And what sort of a thing is a fanatic, anyway?’
As a result of these conversations at the post office, I decided to look up old Mosigo, the last of the drum-men at Gabarones.
I found him sitting in front of his hut. The wrinkles on his face were countless. They made me think of the footpaths that go twisting across the length and breadth of Africa, and that you can follow for mile after mile and day after day, and that never come to an end. And I thought of how the messages that Mosigo received through his drum came from somewhere along those farthest paths across Africa.
He was busy thumping his old drum. It sounded almost like a voice to me. Now and again it seemed as if there floated on the wind a sound from very far away, which was either an answer to Mosigo’s message, or the echo of his drum. But it wasn’t like in the old days, when you could clearly hear how the message of one drum was taken up and spread over koppies and vlaktes by other drums. Anyone could see that there were not so many drum-men left in the Bushveld. And the reduction in their numbers wasn’t because the chiefs had thrown them to the vultures for bringing bad news.
More likely, it was due to competition from the white man’s telegraph wires.
~
Looking at Mosigo’s wrinkles, I thought that he must have more understanding of things than that young upstart of a telegraph operator, who had only been out of school for three or four years at the most, and who always put the word ‘stop’ in the middle of a message – a clear sign of his general uncertainty.
So I told Mosigo that the telegraph was still quite a new thing, and that it might improve with time. Perhaps it would improve considerably, I said, if – for a start – they sacked that young telegraph operator at Nietverdiend.
That young telegraph operator was too impertinent, I said.
Mosigo agreed that it would help. It was a very important thing, he said, that for such work you should have the right sort of person. It was no good, he explained, having news told to you by a man who was not suited to that kind of work.
‘Another thing that is important is having the right person to tell the news to,’ Mosigo went on. ‘And you must also consider well concerning whom the news is about. Take that King, now, of whom you have told me, that you heard of at Nietverdiend through the telegraph. He is a great chief, that King, is he not?’
I said to Mosigo that I should imagine that he must be a great chief, the King of Spain. I couldn’t know for sure, of course; you never really can, with foreigners.
‘Has he many herds of cattle and many wives hoeing in the bean-fields?’ Mosigo asked. ‘Do you know him well, this great chief?’
I told Mosigo that I did not know the King of Spain to speak to, since I had never met him. But if I did meet him – I was going to explain, when Mosigo said that that was exactly what he meant. ‘What’s the use of hearing about a man,’ he asked, ‘unless you know who that man is? When the telegraph operator told you about that big chief, he told it to the wrong man.’
And he fell to beating his drum again.
From then on I went regularly to visit Mosigo, in order to find out what was happening in the world. We still read what was on the noticeboard in the post office, for instance about what had happened in Russia – where a fanatic had opened fire on the Emperor ‘and missed him by one foot stop’. We began to infer from the telegrams that a fanatic was someone who couldn’t aim very well. But to get news that really meant something, I always had to go – afterwards – and visit Mosigo.
Thus it happened that one afternoon, when I visited old Mosigo on my way back from the post office, I again found him sitting in front of his hut, before his drum. He told me that there would be no more news coming over his drum, because of a message about the death of a drum-man that he had just received.
It was a message from a great distance, he said.
Still, the following week, I again rode over to Gaberones. It was after I had read a telegram on the noticeboard in the post office which said that a fanatic had missed the French President ‘by more than twenty feet stop’.
And when I rode away from Gaberones – where, this time, I had not seen Mosigo but had seen instead his drum, on which the skin stretched across the wooden frame had been cut, in accordance with the ritual carried out on the death of a drum-man – I wondered to myself, on my way home.
I wondered whether that last message received by old Mosigo had come from a really great distance: farther even than Spain or France or Russia. Stop
Die stem van die drom
Uit ‘The Drum’
In Unto Dust
deur Herman Charles Bosman
Ou Mosigo was die laaste van die drommanne wat by Gabarones oorgebly het – het oom Schalk Lourens gesê – toe hulle die telegraafdrade op lang pale na hierdie deel van die land gebring het. Maar daar was ’n tyd toe die stem van die drom regoor Afrika getrek het.
Die eienaardige ding hiervan was dat, selfs wanneer ’n boodskap afkomstig was van ’n stam met ’n algehele vreemde taal, die dromman van die stam wat die boodskap ontvang het, dit nog steeds kon vertolk. In die ou dae was daar twee drommanne in elke dorpie. Sedert hulle kinderdae is hulle in die kode van die drom onderrig, en dan – op hulle beurt – het hulle die kuns van die stuur en die ontvang van dromboodskappe aan dié wat ná hulle gekom het, geleer.
Geen witman kon al daarin slaag om die taal van die drom aan te leer nie. Die enigste een wat iets daarvan geweet het – en selfs sy kennis was maar bittermin – was Gerhardus van Tonder, wat gereeld saam met sy broer, Rooi Willem, diep in donker Afrika gereis het.
Gerhardus van Tonder het my vertel dat hy die drommanne van verskeie stamme gevra het om hom die betekenis van die klanke wat hulle op hulle tam-tams uitgetrammel het, te leer. “Maar ek kon nooit verstaan wat die drommanne oor en oor probeer het om aan my te verduidelik nie,” het Gerhardus van Tonder aan my gesê. “Selfs wanneer ’n dromman dieselfde ding tot tien keer herhaal het, kon ek dit nog steeds nie snap nie. So dom-onnosel is hulle.”
Nogtans, het Gerhardus gesê, omdat hy dieselfde boodskap so dikwels gehoor het, was hy later in staat om te verstaan wanneer die dromme die boodskap verkondig het dat sy broer, Rooi Willem, ’n olifant doodgeskiet het. Maar eendag het ’n olifant sy broer, Rooi Willem, doodgetrap. Gerhardus het na die boodskap geluister wat die dromme daarna uitgestuur het. Dit was presies dieselfde as al die vorige boodskappe, het Gerhardus gesê. Maar, dit was net andersom.
Selfs in daardie dae het die aansien van die dromman gedaal – omdat ’n sendingstasie op Gabarones gestig is, en die sendelinge hulle eie boodskap saam met hulle gebring het – en dit het gebots met die meer heidense nuus uit Sentraal-Afrika.
Maar toe die telegraafdrade van Kaapstad af boontoe gebring is, verby die Groot Marico, en by die Protektoraat geïnstalleer is, het almal geweet – by wyse van spreke – die dromman se dae was getel.
Tog op een geleentheid, toe ek met Mosigo oor die telegraaf gepraat het, was, wat hy te sê gehad het, dit: “Die dromman is beter as die koperdraad wat julle witmense op pale van regoor die wêreld bring. Ek het nie koperdraad nodig vir my drom se boodskappe nie. Ook nie lang pale met rye wit medisynebotteltjies op hulle nie.
Maar wat Masigo ook al gedink het, die outoriteite het die koperdrade so ver as Nietverdiend gebring. ’n Klein poskantoortjie is op Jurie Bekker se plaas gebou, en ’n jong telegraafoperateur van Pretoria af is aangestel as die posmeester. Hierdie jongman het met ’n kollega in Pretoria gereël om vir hom, so nou en dan, items uit koerante te telegrafeer. Deur middel van hierdie telegramme, wat op ’n kennisgewingbord in die poskantoor vasgesteek is, het ons wat in hierdie deel van die Bosveld gewoon het, in kontak met die buitewêreld gebly.
Die telegramme was almal baie kort. In een van hulle het ons van president Kruger se besoek aan Johannesburg gelees, en wat hy op ’n openbare vergadering oor die Uitlanders te sê gehad het.
“As dit al is wat die President kon sê oor die Uitlanders,” het Hans Grobler gesê, “naamlik ‘dat hulle ’n pes is stop en dat hulle behoort swaarder belas te word stop en dat ’n mynersoptog bottels gegooi het stop’, dan dink ek dat ek in die volgende verkiesing vir generaal Joubert sal stem. En waarom herhaal hierdie telegramme die woord ‘stop’ so aanhoudend?”
Die van ons wat daardie tyd toe ook in die poskantoor was, het saam met Hans Grobler gestem. Verder het ons gesê dat ons nie net ’n beter president benodig nie, maar ook ’n beter telegraafoperateur. En ons het saamgestem dat die verlenging van die telegraafdiens na Nietverdiend ’n vermorsing van honderde myle se koperdraad was, om nie eers te praat van al die daardie lang pale nie.
Toe ons dit vir die telegraafoperateur genoem het, het hy vir ’n paar oomblikke nadenkend van die een na die ander van ons gekyk. Toe het hy gesê: “Ja. Ja, ek dink dit was ’n vermorsing.”
~
“Maar kyk na hierdie telegram,” het Hans Grobler ons in die rede geval. “Oor die fanatikus wat op die koning van Spanje geskiet het en hom met minder as twee voet gemis het stop”. Watter waarde het so ’n boodskap vir ons Bosveldboere? En in elk geval, watter soort van ’n ding is ’n fanatikus?”
As gevolg van hierdie geselsery by die poskantoor, het ek besluit om ou Masigo te besoek – die laaste van die drommanne by Gabarones.
Ek het hom teëgekom waar hy voor sy hut gesit het. Die plooie op sy gesig was ontelbaar. Hulle het my laat dink aan voetpaadjies wat oor die lengte en breedte van Afrika kronkel, en waarop jy vir myl na myl en dag na dag kan loop en dat dit nooit tot ’n einde kom nie. En ek het gedink oor hoe die boodskappe wat Mosigo deur sy drom ontvang het, van êrens langs die verste paadjies van Afrika gekom het.
Hy was besig om op sy ou drom te klopspeel. Dit het vir my amper soos ’n stem geklink. Nou en dan het dit gevoel asof daar van baie ver af ’n geluid op die wind gesweef het, wat óf ’n antwoord op Mosigo se boodskap was, óf die weerklank van sy drom. Maar dit was nie soos in die ou dae nie. Toe kon jy duidelik hoor hoe die boodskap van een drom ontvang is en verder oor die koppies en vlaktes deur die ander dromme oorgedra is. Enigeen kon sien dat daar nie soveel drommanne in die Bosveld oorgebly het nie. En die afname was nie omdat die hoofmanne hulle vir die aasvoëls gevoer het omdat hulle slegte nuus gebring het nie.
Heel moontlik was dit as gevolg van mededinging met die witman se telegraafdrade.
~
Terwyl ek na Mosigo se plooie gekyk het, het ek gedink dat hy dinge beter verstaan het as daardie jong snipperige telegraafoperateur, wat net vir drie of vier jaar uit die skool uit was, en wat altyd die woord “stop” in die middel van ’n boodskap sit – ’n duidelike teken van sy algehele domheid.
Ek het dus vir Mosigo gesê dat die telegraaf nog maar slegs ’n nuwe ding was, en dat dit met tyd kon verbeter. Miskien kon dit sommer baie verbeter, het ek gesê, as – om mee te begin – hulle daardie jong telegraafoperateur op Nietverdiend in die pad steek.
Die jong telegraafoperateur was te voorbarig, het ek gesê.
Mosigo het saamgestem dat dit sou help. Dis ’n baie belangrike ding, het hy gesê, dat jy vir sulke werk die regte soort persoon het. Dit was nie goed nie, het hy verduidelik, dat ’n man wat nie geskik is vir sulke werk nie, nuus aan jou moet oordra.
“Nog ’n ding wat belangrik is, is om die regte persoon te hê aan wie die nuus vertel kan word,” het Mosigo verder gesê. “En jy moet ook mooi dink oor wie die nuus gaan. Vat nou maar daardie koning, van wie jy my vertel het, van wie jy by Nietverdiend oor die telegraaf gehoor het. Hy is ’n groot opperhoof, daardie koning, nie só nie?”
Ek het aan Mosigo gesê dat ek my kon voorstel dat hy ’n groot opperhoof moes wees, daardie koning van Spanje. Maar natuurlik weet ek nie verseker nie – mens kan nooit seker wees nie – veral nie met Uitlanders nie.
“Het hy baie troppe beeste en baie vrouens wat in die boontjieveld skoffel?” het Mosigo gevra. “Hierdie groot opperhoof, ken jy hom goed?”
Ek het Mosigo vertel dat ek nie die koning van Spanje geken het om met hom te praat nie, omdat ek hom nog nooit ontmoet het nie. Maar as ek hom ontmoet – ek was van plan om te verduidelik, toe Mosigo gesê het dat dit presies was wat hy bedoel het. “Wat help dit om van ’n man te hoor,” het hy gevra, “tensy jy weet wie daardie man is? Toe die telegraafoperateur jou van die groot hoofman vertel het, het hy dit aan die verkeerde man vertel.”
En hy het sy drom weer begin speel.
Van toe af het ek Mosigo gereeld besoek, ten einde om uit te vind wat in die wêreld aan die gang was. Ons het nog steeds dit wat op die kennisgewingbord in die poskantoor was, gelees. Byvoorbeeld dit wat daar in Rusland gebeur het – waar ’n fanatikus op die keiser geskiet het “en hom met een voet gemis het stop”. Uit die telegramme kon ons begin aflei dat ’n fanatikus iemand was wat nie goed kon mik nie. Maar om nuus te kry wat regtig van waarde was, moes ek altyd – daarna – vir Mosigo gaan besoek.
So het dit gebeur dat, toe ek een middag op pad terug van die poskantoor af, ou Mosigo besoek het, ek hom weer gevind het waar hy voor sy hut, voor sy drom gesit het. Hy het my vertel dat daar nie meer nuus van sy drom af sou kom nie, want hy het so pas ’n boodskap ontvang oor die dood van ’n dromman.
Dit was ’n boodskap wat van veraf gekom het, het hy gesê.
Nogtans het ek die volgende week weer na Gabarones toe oorgery. Dit was nadat ek ’n telegram op die kennisgewingbord in die poskantoor gelees het waarin gesê is dat ’n fanatikus die Franse president “met meer as twintig voet gemis het stop”.
En toe ek van Gaberones af weggery het – waar ek, hierdie keer, nie vir Mosigo gesien het nie, maar egter wel sy drom met die vel wat oor die houtraam gespan was, wat, in ooreenstemming met die ritueel by die afsterwe van ’n dromman, gesny was – op my pad huis toe, het ek daaroor gepeins en gewonder.
Ek het gewonder of daardie laaste boodskap wat ou Mosigo ontvang het, van ’n afstand regtig baie vêr weg gekom het: verder as Spanje of Frankryk of Rusland. Stop.
Blundering in the Dark
From ‘Mafeking Road’
In Mafeking Road
by Herman Charles Bosman
After a few days we got to Mafeking. We stayed there a long while, until the English troops came and relieved the place. Then we left. We left quickly. The English troops had brought a lot of artillery with them. And if we had had difficulty finding the road to Mafeking, we had no difficulty finding the road away from Mafeking. And this time our veldkornet did not need an Mshangaan, either, to point with his finger where we had to go. Even though we did a lot of travelling in the night.
Long afterwards, I spoke to an Englishman about this. He said it gave him a queer feeling to hear about the other side of the story of Mafeking. He said that there had been great rejoicing in England when Mafeking was relieved, and that it was strange to think of the other aspect of it – of a defeated country, and of broken commandos blundering in the dark.
I remember many things that happened on the way back from Mafeking. There was no moon. And the stars shone down fitfully on the road that was full of guns, and frightened horses, and desperate men. The veld throbbed with the hoofbeats of baffled commandos. The stars looked down on scenes that told sombrely of a nation’s ruin; they looked on the muzzles of Mausers that had failed the Transvaal for the first time.
Of course, as a burgher of the Republic, I knew what my duty was. It was to get as far away as I could from the place where, in the sunset, I had last seen the English artillery. The other burghers also knew their duty. Our commandants and veldkornets had to give very few orders. Nevertheless, although I rode very fast, there was one young man who rode faster. He kept ahead of me all the time. He rode as a burgher should ride when there may be stray bullets flying – with his head well down, and with his arms almost round the horse’s neck.
He was Stephanus, the young son of Floris van Barnevelt.
There was much grumbling and dissatisfaction some time afterwards, when our leaders started making an effort to get the commandos in order again. In the end, they managed to get us to halt. But most of us felt that this was a foolish thing to do. Especially as there was still a lot of firing going on all over the place, in a haphazard fashion, and we couldn’t tell how far the English had followed us in the dark. Furthermore, the commandos had scattered in so many different directions that it seemed hopeless to try and get them together again, until after the war. Stephanus and I dismounted and stood by our horses. Soon there was a large body of men around us. Their figures looked strange and shadowy in the starlight. Some of them stood by their horses. Others sat on the grass by the roadside. ‘Vas staan, burgers, vas staan,’ came the commands of our officers. And all the time, we could still hear what sounded like a lot of lyddite.
‘The next they’ll want,’ Stephanus van Barnevelt said, ‘is for us to go back to Mafeking. Perhaps our commandant has left his tobacco pouch behind there.’
Some of us laughed at this remark, but Floris, who had not dismounted, said that Stephanus ought to be ashamed of himself for talking like that. From what we could see of Floris in the gloom, he looked quite impressive, sitting very straight in the saddle, with the stars shining on his beard and rifle.
‘If the veldkornet told me to go back to Mafeking,’ Floris said, ‘I would go back.’
‘That’s how a burgher should talk,’ the veldkornet said, feeling flattered. For he had had little authority since the time we found out why he was talking to Mshangaans on the way to Mafeking.
‘I wouldn’t go back to Mafeking for anybody,’ Stephanus replied, ‘except, maybe, to hand myself over to the English.’
‘We can shoot you for doing that,’ the veldkornet said. ‘It’s contrary to military law.’
‘I wish I knew something about military law,’ Stephanus answered. ‘Then I would draw up a peace treaty between Stephanus van Barnevelt and England.’
Some of the men laughed again. But Floris shook his head sadly. He said the Van Barnevelts had fought bravely against Spain, in a war that lasted eighty years.
~
Suddenly, out of the darkness, there came a sharp rattle of musketry, and our men started getting uneasy again. But the sound of the firing decided Stephanus. He jumped on his horse quickly.
‘I’m turning back,’ he said. ‘I’m going to hands-up to the English.’
‘No, don’t go,’ the veldkornet called to him lamely, ‘or at least, wait until the morning. They may shoot you in the dark by mistake.’
As I have said, the veldkornet had very little authority.
~
Two days passed before we again saw Floris van Barnevelt. He was in a very worn and troubled state, and he said that it had been very hard for him to find his way back to us.
‘You should have asked an Mshangaan,’ one of our number said, with a laugh. ‘All the Mshangaans know our veldkornet.’
But Floris did not speak about what had happened that night, when we saw him riding out under the starlight, following after his son and shouting to him to be a man, and to fight for his country. And Floris did not mention Stephanus again – his son was not worthy to be a Van Barnevelt.
~
After that we got separated. Our veldkornet was the first to be taken prisoner. And I often felt that he must feel very lonely on St Helena – because there was no Mshangaan there, from whom he could ask the way out of the barbed-wire camp.
Then, at last, our leaders came together at Vereeniging, and peace was made. And we returned to our farms, relieved that the war was over, but with heavy hearts at the thought that it had all been for nothing, and that over the Transvaal the Vierkleur would wave no more.
And Floris van Barnevelt put back in its place, on the wall of the voorkamer, the copy of his family tree that had been carried with him in his knapsack throughout the war. Then a new schoolmaster came to this part of the Marico, and after a long talk with Floris, the schoolmaster wrote behind Stephanus’s name, between two curved lines, the two words that you can still read there: ‘Obiit Mafeking’.
Consequently, if you ask any person hereabouts what ‘obiit’ means, he is able to tell you right away that it is a foreign word, and that it means to ride up to the English, holding your Mauser in the air, with a white flag tied to it – near the muzzle.
It was long afterwards that Floris van Barnevelt began telling his story.
But then, no one took any notice of him. And they wouldn’t allow him to be nominated for the Drogevlei School Committee – on the grounds that a man must be wrong in the head to talk in such an irresponsible fashion.
But I knew that Floris had a good story, and that its only fault was that he told it badly. He mentioned the Drogevlei School Committee too soon. And he knocked the ash out of his pipe in the wrong place. And he always insisted on telling that part of the story that he should have left out.
Ordeloos en verward in die donker
Uit “Mafeking Road”
In Mafeking Road
deur Herman Charles Bosman
Na ’n paar dae het ons by Mafeking aangekom. Ons het ’n lang ruk daar gebly, totdat die Engelse troepe opgedaag het en die plek ontset het. Toe is ons daar weg. Ons het die plek gou verlaat. Die Engelse troepe het ’n hele klomp artillerie saamgebring. En as ons probleme gehad het om die pad na Mafeking te vind, het ons geen probleme gehad het om die pad weg van Mafeking af te kry nie. En hierdie keer het ons veldkornet ook nie ’n Mshangaan nodig gehad om met sy vinger te wys waarheen ons moes gaan nie. Selfs al het ons baie gedurende die nag gery.
Lank daarna het ek met ’n Engelsman hieroor gepraat. Hy het gesê dat dit hom snaaks laat voel het om die anderkant van die storie van Mafeking te hoor. Hy het gesê dat daar ’n groot gejuig van vreugde in Engeland opgegaan het met die ontsetting van Mafeking, en dit was vreemd om aan die ander aspek daarvan te dink – van ’n verslane land en van verwarde kommando’s wat ordeloos in die donker mistas en verknoei.
Ek onthou baie dinge wat op die pad terug van Mafeking af, gebeur het. Daar was nie ’n maan nie. En die sterre het onrustig neergeskyn op die pad wat vol gewere was, en verskrikte perde, en wanhopige manne. Die veld het gedreun met die hoefslae van verbysterde kommando’s. Die sterre het swaarmoedig neergekyk op tonele wat van ’n nasie se vernietiging vertel het; hulle het op die lope van Mausers, wat vir die eerste keer Transvaal in die steek gelaat het, geskyn.
As ’n burger van Transvaal het ek natuurlik geweet wat my plig was. Dit was om so ver as moontlik weg te kom van die plek af waar, met sononder, ek laas die Engelse artillerie gesien het. Die ander burgers het ook hulle plig geken. Dit was nie nodig vir ons kommandante en veldkornette om veel opdragte te gee nie. Hoewel ek vinnig gery het, was daar nietemin ’n jong man wat vinniger as ek gery het. Hy het die hele tyd voor my gebly. Hy het gery soos ’n burger moes ry wanneer daar verdwaalde koeëls om jou kon vlieg – met sy kop behoorlik laag gehou, en met sy arms amper om die perd se nek.
Hy was Stephanus, die jong seun van Floris van Barnevelt.
’n Ruk daarna was daar groot gemor en ontevredenheid, toe ons leiers ’n poging begin aanwend het om weer orde te bewerkstellig. Uiteindelik het hulle daarin geslaag om ons tot stilstand te bring. Maar die meeste van ons het gevoel dat dit ’n dom ding was om te doen. Veral omdat daar op ’n onverskillige manier nog ’n klomp geskietery oral om ons aan die gang was, en ons kon nie sê hoe ver die Engelse ons in die donker agtervolg het nie. Verder het die kommando’s in soveel verskillende rigtings gespaander dat daar geen manier was om hulle weer bymekaar te kon kry nie – tot ná die oorlog. Ek en Stephanus het afgeklim en by ons perde gestaan. Gou was daar ’n hele klomp stryders om ons. Hulle gedaantes het vreemd en skaduweeagtig in die sterlig gelyk. Sommige van die manne het langs hulle perde gestaan. Ander weer het op die gras langs die pad gesit. “Vas staan, burgers, vas staan,” kon die opdragte van die offisiere gehoor word. En die hele tyd deur kon ons dit, wat soos ’n groot klomp plofstof geklink het, hoor.
“Die volgende wat hulle sal wil hê,” het Stephanus van Barnevelt gesê, “is vir ons om terug te gaan Mafeking toe. Miskien het ons kommandant sy twaksak daar laat lê.”
Party van ons het oor dié opmerking gelag, maar Floris, wat nog op sy perd gesit het, het gesê dat Stephanus homself moes skaam om so te praat. Van wat ons van Floris in die donkerte kon sien, het hy nogal heel indrukwekkend gelyk, daar waar hy regop in die saal gesit het, met die sterlig wat op sy baard en geweer geskyn het.
“As die veldkornet vir my sê om terug te gaan Mafeking toe,” het Floris gesê, “sal ek teruggaan.”
“Dis hoe ’n burger moet praat,” het die veldkornet met ’n gevoel van gevleidheid gesê. Want hy het maar min gesag gehad sedert ons uitgevind het waarom hy met die Mshangaans op pad Mafeking toe gepraat het.
“Ek sal vir niemand weer teruggaan Mafeking toe nie,” het Stephanus geantwoord, “behalwe miskien om myself te gaan oorgee aan die Engelse.”
“As jy dit doen kan ons jou skiet,” het die veldkornet gesê. “Dis teen die krygsreg.”
“Ek wens ek het iets van die krygsreg af geweet,” het Stephanus geantwoord. “Dan sou ek ’n vredesverdrag tussen Stephanus van Barnevelt en Engeland optrek.”
’n Paar van die manne het weer gelag. Maar Floris het sy kop net droefgeestig geskud. Hy het gesê dat die Van Barnevelts dapper teen Spanje geveg het – in ’n oorlog wat tagtig jaar aangehou het.
~
Skielik het daar uit die donkerte die skerp geknal van geweerskote opgeklink, en ons manskappe het weer onrustig begin voel. Maar die klank van die geskietery het Stephanus laat besluit.
“Ek gaan terug,” het hy gesê. “Ek gaan hensop teen die Engelse.”
“Nee, moenie gaan nie,” het die veldkornet ietwat halfhartig gesê, “of wag ten minste tot môreoggend. Hulle mag jou per ongeluk in die nag doodskiet.”
Soos ek gesê het, die veldkornet het maar min gesag gehad.
~
Twee dae het verbygegaan voordat ons Floris van Jaarsvelt weer gesien het. Hy was vermoeid en het onrustig gelyk. Hy het gesê dat dit baie moeilik was om ons weer op te spoor.
“Jy moes ’n Mshangaan gevra het,” het een van ons kêrels al laggende gesê. “Al die Mshangaans ken ons veldkornet.”
Maar Floris het niks gesê oor wat daardie nag gebeur het toe hy in die sterlig agter sy seun aangejaag het nie. Hy het op hom geskree om ’n man te wees en vir sy land te veg. En Floris het nooit weer Stephanus se naam daarna genoem nie – sy seun was dit nie werd om ’n Van Barnevelt te wees nie.
~
Daarna het ons uitmekaar gegaan. Ons veldkornet was die eerste een om gevange geneem te word. En ek het dikwels gedink dat hy seker baie alleen in St Helena moes gevoel het – want daar was geen Mshangaan daar vir wie hy kon vra waar die pad uit die kamp met die doringdraadheining was nie.
Toe het ons leiers uiteindelik by Vereeniging vergader, en is daar vrede gesluit. En ons het na ons plase toe teruggekeer, verlig dat die oorlog verby was. Maar ons harte was swaar toe ons daaraan gedink het dat dit alles tevergeefs was, en dat die Vierkleur nooit weer oor Transvaal sou wapper nie.
En Floris van Barnevelt het die afdruk van sy familieboom, wat hy regdeur die oorlog saam met hom in sy knapsak gedra het, teruggesit op sy plek teen die muur van sy voorkamer. Toe het die nuwe skoolonderwyser na hierdie deel van die Marico gekom, en ná hy en Floris lank met mekaar gepraat het, het die skoolonderwyser agter Stephanus se naam, tussen twee geboë lyne, die woorde wat jy nog steeds daar kan lees, geskryf: “Obiit Mafeking”.
As jy derhalwe enige persoon in daardie wêreld vra wat “obiit” beteken, sal hy jou dadelik kan vertel dat dit ’n uitlandse woord is, en dat dit beteken dat jy aanry Engelse toe, met jou Mauser in die lug en ’n wit vlag daaraan vasgemaak – naby die loop.
Dit was lank daarna dat Floris van Barnevelt sy storie begin vertel het.
Maar toe het niemand na hom geluister nie. En hulle wou nie toelaat dat hy vir die Drogevleise Skoolkomitee genomineer word nie – op gronde daarvan dat ’n mens bietjie mal in jou kop moet wees om op so ’n onverantwoordelike manier te praat.
Maar ek het geweet dat Floris ’n goeie storie gehad het, en dat die enigste fout was dat hy dit sleg vertel het. Hy het die Drogevleise Skoolkomitee te vroeg genoem. En hy het die as uit sy pyp op die verkeerde plek in die storie, uitgeklop. En hy het altyd daarby volhard dat hy daardie deel van die storie wat hy moes uitlaat, vertel het.
The Awakening of Gigantic Laughter
From ‘Humour and Wit’
In A Cask of Jerepigo
by Herman Charles Bosman
How shall we define the wayward and mysterious and outcast thing that we call humour? – that is forever a pillar-to-post fugitive from the stern laws of reality, and yet forms so intimate a part of – and even embodies – all truth about which there is an eternal ring.
There isn’t as much humour in the world today as there was of yore, I think. And through the realms of culture, there do not sweep those gusts of great laughter that used to blow the lamp smoke away from thought, and leave behind only a sense of intoxication. The material for splendid mirth is still here, of course – right in our midst. Turn but a stone and the diamonds coruscate. Yet the man who could make out of this material a supremely godlike brand of jesting, we seem not to have with us any more.
~
Lots of people have tried to analyse humour: writers, comedians, clergymen, psychologists, undertakers, political cartoonists, crooks, prison superintendants – in fact, all sorts of men in whose private or professional lives humour plays an important role. But I have never come across any attempt, trying to explain what it is that makes us laugh, that has impressed me very much. You can work out what are the important ingredients that go towards the compounding of that rare and subtle thing that stirs the risible faculties. But that doesn’t get you anywhere. You can analyse the elements that embrace laughter, but you can’t make anybody laugh with your analysis.
It’s the same thing with those distinctions that people draw between humour and wit. Is there any difference? I don’t know. If that rather generally accepted, rough-and-ready attempt at classificiation holds water – namely, that humour is born out of the emotions, and that wit springs from the intellect – then I would naturally be prone to look upon wit as being, to some extent, an intruder. I am, by nature, suspicious of the intellect, fancying that in its dark recesses there lurks a specious cunning, whose purpose is to gloss over – with trickery – the soul’s deficiencies.
With this deep-seated distrust of the intellect, therefore, I would be inclined to move warily within the domain of wit, if the abovementioned definition were correct. But, funnily enough, I don’t think there’s much truth in it. When something makes me laugh, I would have to think twice about whether I’m laughing intellectually or whether it is just low, moron joy. And if I had to pause, in order to reflect on this problem, I wouldn’t want to go on laughing any more.
Humour we find all over the place. But with writers of humour – at least the kind of humour that appeals to me – it seems to be different. You seem to find them at particular times and in particular places. The Elizabethans had a sense of humour that I can respond to, as readily as to a backveld joke about rinderpest and drought. I regard Shakespeare as the greatest humourist I have ever come across. And the singular thing about it is that he seems to me to have been a humourist, primarily, in the literary sense – as the Americans of the nineteenth century were humourists, primarily, in the literary sense – for his jests seem to have a spontaneous magic in the form of the written word that they lack when spoken or dramatised. Because I have always derived much more pleasure from reading Shakespeare’s humour than from seeing it on the stage. Perhaps I have never yet seen Shakespeare properly acted, when he is being funny.
But with the exception of the Elizabethans, there have been no English writers who have risen to such dazzling heights of fantasy, or have reached to genius through such an utter abandonment of the spirit, that I would be willing to make for them the claim that they should be admitted, without reservation, to the wearing of the true humorist’s garland. There is a large number that I’d be willing to accept, making allowances for this and for that. But when it comes to my responses to humour, I prefer to keep company with those for whom I do not have to make any concessions.
And here I feel I’m in godly company: the American humorists of the nineteenth century. Mark Twain and those who preceded him, and those who came after, too, at least some of them. I feel there has never, in the whole history of the world, been anything so shocking, so sublime, and truthful and starlike and inspired, as what those men wrote, who contributed to that immortal beauty of literature that comprises American humour. It began shortly after the American War of Independence, this particular expression of a literary spirit whose goal was the awakening of gigantic laughter.
~
By the time of the American Civil War, this new kind of humour – new, not in its essence, but in its strength and stark objectivity – had blossomed into quite unimaginable beauty; and it lasted in the hands of one or two men of genius, right into the early years of the twentieth century. But for as long as a generation before that, it had already begun to manifest, deep within its structure, the elements of a dark decay. The writers stopped creating humour for its own sake. They began to apply this powerful weapon to the serving of causes that a creative artist cannot believe in. In this respect O. Henry, coming in right at the other end of the epoch, kept his art untainted in a way that Mark Twain, ultimately, didn’t.
~
All the ordinary attempts at evaluating the significance of humour in terms of its social use and its psycho-physiological functioning seem, of necessity, to end in sterility.
Humour is something that stands apart from these things. I feel that, to get at the true essence of humour, it must be approached from the side of the eternities, where it stands as some sort of battered symbol of man’s more direct relationship with God.
Humour is one of mankind’s most treasured possessions, one of the world’s richest cultural jewels.
But it came among us when the flowers were already fading, and it came too late.
Die Ontwaking Van Dawerende Gelag
Uit “Humour and Wit”
In A Cask of Jerepigo
deur Herman Charles Bosman
Hoe sal ons die wispelturige en misterieuse en verstote ding wat ons humor noem, definieer? – dit wat vir ewig ’n van bakboord na stuurboordvlugteling van die werklikheid is, en tog vorm dit ’n intieme deel van – en vergestalt selfs – die ewigdurende waarhede van die lewe.
Vandag is daar nie soveel humor in die wêreld soos daar vanmelewe was nie, so dink ek. En deur die kultuurwêreld, waai daar nie winde van uitbundige gelag wat die lamprook van die denke wegwaai en net ’n bedwelming agterlaat nie. Die materiaal vir kostelike vrolikheid is natuurlik nog steeds daar – reg in ons midde. Draai maar net ’n klip om en die diamante sal skitter. Tog lyk dit of die persoon wat uit hierdie materiaal die hoogste vorm van skertsery voorheen kon maak, nie meer saam met ons is nie.
~
Baie mense het probeer om humor te analiseer: skrywers, komediante, predikante, sielkundiges, begrafisondernemers, politieke spotprenttekenaars, skurke, tronksuperintendente – inderdaad, allerhande soorte mense in wie se private of professionele lewens humor ’n belangrike rol speel. Maar ek het nog nooit enige poging teengekom, wat my baie beïndruk het nie, waar daar probeer is om te verduidelik wat dit is wat ons laat lag. Jy kan bepaal wat die belangrike bestanddele van daardie rare en subtiele ding is wat die laglustige fakulteite laat roer. Maar dit bring jou nêrens nie. Jy kan die elemente van lag uitwerk, maar jou analise sal niemand laat lag nie.
Dis dieselfde met die onderskeidings wat mense tussen humor en ’n vernuftige geestigheid maak. Is daar enige verskil? Ek weet nie. As die algemeen aanvaarde verduideliking goedgevind word – naamlik dat humor uit emosies gebore is, terwyl geestigheid uit die intellek ontspruit – dan sal ek natuurlik geneig wees om geestigheid, tot ’n mate, as ’n indringer te beskou. Ek is van nature agterdogtig wat die intellek betref, want ek glo dat in sy donkere holtes kruip daar ’n valse geslepenheid, waarvan die doel is om – met kullery – die siel se gebreke te verdoesel.
Daarom, met hierdie diepgewortelde wantroue in die intellek, sou ek geneig wees om versigtig in die domein van vernuftige geestigheid te beweeg, as die bogenoemde definisie waar is. Maar, snaaks genoeg, ek glo nie daar is veel waarheid daarin nie. Wanneer iets my laat lag, sou ek twee keer moet dink om te besluit of dit ’n lag van die intellek is, en of dit maar net ’n lae, idiotiese genot is. En as ek ’n oomblik moet dink om die probleem te bepeins, voel ek nie lus om verder te lag nie.
Ons vind humor oraloor. Maar dit lyk of dit met humorskrywers anders is, ten minste wat betref die soort humor waarvan ek hou. Hulle verskyn, so lyk dit vir my, net op spesifieke tye en in spesifieke plekke. Die Elisabetaners het ’n sin van humor gehad waarvan ek baie hou, net so goed soos ’n plattelandse grap oor die runderpes en die droogte. Ek beskou Shakespeare as die grootste humoris wat ek ooit teengekom het. En die eienaardige ding daarvan is dat dit vir my lyk of hy primêr ’n humoris in die letterkundige sin was – net soos die Amerikaanse skrywers van die negentiende eeu primêr humoriste in die letterkundige sin was – want dit lyk of sy geskerts ’n spotane towerkuns in die vorm van die geskrewe woord besit wat nie teenwoordig is as daar net gepraat word nie. Ek het dit altyd baie meer geniet om Shakespeare se humor te lees eerder as om daarna op die verhoog te luister. Miskien het ek nog nie Shakespeare met deeglike toneelspel gesien wanneer hy snaaks is nie.
Maar met die uitsondering van die Elisabetaners, was daar geen Engelse skrywers wat tot sulke skitterende hoogtes van fantasie verrys het of wat genialiteit bereik het deur sulke volslae uitgelatenheid van die gees nie, dat ek gewillig sou wees om vir hulle, sonder voorbehoud, aanspraak te maak, om die ware humoris se sierkrans te dra. Daar is heelwat wat ek gewillig sal wees om te aanvaar, met hierdie en daardie toegewings. Maar wanneer dit by my reaksie op humor kom, verkies ek om saam met diegene te wees vir wie ek geen toegewings hoef te maak nie.
En hier voel ek dat ek in goddelike geselskap is: die Amerikaanse humoriste van die negentiende eeu. Mark Twain en dié wat hom voorafgegaan het, en diegene wat ná hom gekom het – wel, sommige van hulle. Daar was nooit, dink ek, in die hele geskiedenis van die wêreld, iets so skokkend, so verhewe, so eerlik en van stergehalte en so besielend, soos wat daardie mense geskryf het nie, en wat bygedra het tot daardie onsterflike skoonheid van letterkunde wat Amerikaanse humor omvat. Hierdie spesifieke uitdrukking van ’n letterkundige gees wat op die ontwaking van ’n dawerende gelag gemik was, het kort na die Amerikaanse Oorlog van Onafhanklikheid begin.
~
Teen die tyd van die Amerikaanse Burgeroorlog, het hierdie nuwe soort van humor – nuut, nie in sy kern nie, maar in sy krag en strak objektiwiteit – tot heel ondenkbare skoonheid geblom; en in die hande van een of twee geniale skrywers het dit voortgeduur, reg tot in die vroeë jare van die twintigste eeu. Maar reeds sedert ’n geslag voor dit, het die elemente van ’n donker verval diep in sy struktuur duidelik begin word. Die skrywers het opgehou om humor, vir humor se eie onthalwe, te skep. Hulle het begin om hierdie magtige wapen aan te wend om sekere beweegredes wat ’n kreatiewe kunstenaar nie aan kan glo nie, te ondersteun. In hierdie opsig, het O. Henry – aan die anderkant van dié tydperk – sy kuns onbesoedeld gehou, op ’n manier wat Mark Twain uiteindelik nie reggekry het nie.
~
Al die gewone pogings om die beduidenis van humor in terme van sy sosiale gebruik en sy psigo-fisiologiese funksionering te evalueer, blyk om noodwendig in steriliteit te eindig.
Humor is iets wat weg van hierdie dinge staan. Ek voel om by die ware kern van humor te kom, moet dit vanuit die oogpunt van die ewige waarhede benader word. Uit hierdie oogpunt staan dit daar as ’n gebrekkige soort van simbool van die mens se direkte verhouding met God.
Ek voel dat dit een van die mensdom se kosbaarste besittings is, een van die wêreld se rykste kulturele juwele.
Maar dit het by ons uitgekom toe die blomme reeds aan die verlep was, en dit het te laat gekom.
