Tot Die Aanval Oproep
Uit The Tipping Point
deur Malcolm Gladwell
Click Here to Play Podcast
Gedurende die middag van 18 April 1775 het ’n jong seun wat by ’n perdestal in Boston gewerk het, toevallig gehoor hoe een Britse weermagsoffisier aan ’n ander iets gesê het oor “môre is die hel los”. Die stalkneg het met dié nuus na Boston se North End, na die huis van die silwersmid genaamd Paul Revere, gehardloop. Revere het heel gewigtig geluister – dit was nie die eerste gerug wat hy daardie dag gehoor het nie. Vroeër is daar aan hom vertel dat ’n ongewone getal Britse offisiere by Boston se Long Wharf vergader het en op sagte toon met mekaar gepraat het. Daar is waargeneem hoe Britse bemanning gejaagd in die bote wat onderaan die HMS Somerset en die HMS Boyne in die Bostonse hawe vasgemaak was, rondbeweeg het. ’n Hele paar ander matrose is daardie oggend op die kus gesien, en dit het voorgekom asof hulle opdragte op die laaste oomblikke uitgevoer het. Later die middag het Revere en sy boesemvriend, Joseph Warren, meer en meer oortuig daarvan geraak dat die Britte op die punt gestaan het om oor te gaan tot die maneuver waarvan daar ’n hele ruk lankal gerugte oor rondgegaan het – om na die dorp Lexington, noordwes van Boston, toe te marsjeer om die koloniale leiers John Hancock en Samuel Adams te arresteer, en daarvandaan verder na die dorp Concord om daar beslag te lê op die gewere en ammunisie wat sommige van die burgerlike verdedigingsmag daar geberg het.
Wat volgende gebeur het, het deel van die geskiedkundige legendes geword – ’n verhaal wat aan elke Amerikaanse skoolkind vertel word. Tienuur daardie aand het Warren en Revere mekaar ontmoet. Hulle het besluit om die gemeenskappe om Boston te waarsku dat die Britte daarheen oppad is, sodat die plaaslike burgermag voorbereid en paraat kon wees om hulle te ontmoet. Dapper en onbevrees het Revere oor Boston Harbour na die veerbootlandingsplek gegaan. Daar het hy op ’n perd gespring en sy “middernagtelike rit” na Lexington aangepak. Binne twee uur het hy dertien myl afgelê. Op sy weg het hy by elke dorp waar hy verbygegaan het –Charlestown, Medford, North Cambridge, Menotomy – aan die deure geklop en woord gelos en die plaaslike koloniale leiers laat weet dat die Britte aan die kom was, en hulle versoek om die nuus rugbaar te maak. Kerkklokke het begin lui. Dromme het getrommel. Die nuus het soos ’n virus versprei en daardie mense wat deur Paul Revere ingelig is, het hulle eie ruiters uitgestuur, totdat alarmseine oor die hele gebied afgegaan het. Teen eenuur dié oggend het die woord versprei na Lincoln,
Toe die Britte uiteindelik hulle mars op die oggend van die negentiende na Lexington begin het, was hulle strooptog na die platteland teengestaan – tot hulle groot verbasing – deur goed georganiseerde en hewige weerstand. Daardie dag is die Britte in Concord gekonfronteer en deeglik toegetakel deur die koloniale burgerlike verdedigingsmag, en van daardie skermutseling het die oorlog, wat as die Amerikaanse Rewolusie bekend is, gekom.
Paul Revere se rit is miskien die beroemdste historiese voorbeeld van ’n mondelinge epidemie. ’n Brokkie buitengewone nuus het in ’n baie kort tydjie ’n lang afstand getrek en ’n hele omgewing gemobiliseer om die wapen op te neem. Natuurlik is nie alle mondelinge epidemies só sensasioneel nie. Maar dis veilig om te sê dat mondelinge mededeling steeds die belangrikste vorm van menslike kommunikasie is. Maar ten spyte daarvan bly mondelinge bekendmaking baie misterieus. Mense dra die hele tyd allerhande soorte inligting aan mekaar oor. Maar dis slegs in ’n buitengewone geval dat so ’n oorvertelling ’n mondelinge epidemie op tou sit.
~
In die geval van Paul Revere se rit, lyk die antwoord op die vraag – hoekom sommige idees en neigings en boodskappe versprei en ander nie – maklik. Revere het ’n sensasionele stukkie nuus saam met hom geneem: die Britte was aan die kom.
Maar as jy mooi na die gebeurtenisse van daardie aand kyk, dan verklaar dié verduideliking nie die raaisel nie. Die selfde tyd wat Revere sy rit noord en wes van Boston af begin het, het ’n mederevolusionêr – ’n looier met die naam van William Dawes – die pad gevat en met dieselfde dringende opdrag na Lexington toe gery via die dorpe wes van Boston. Hy het dieselfde boodskap gedra, deur net soveel dorpe en oor net soveel myle as Paul Revere. Maar Dawes se rit het nie die land aan die brand gesteek nie. Die plaaslike burgerlike verdedigingsleiers het nie gewaarsku gevoel nie. Feit is dat daar so min mense in een van die dorpe waardeur hy gery het – Waltham – die volgende dag geveg het dat sommige geskiedskrywers tot die gevolgtrekking gekom het dat dit ’n sterk pro-Britse gemeenskap moes gewees het. Dit was nie. Die mense van Waltham het eers die volgende dag uitgevind dat die Britte aan die kom was, en toe was dit te laat. As dit net die nuus self was wat van belang was in ’n mondelinge epidemie, sou Dawes vandag net so beroemd soos Paul Revere gewees het. Hy is nie. Waarom dan was Revere suksesvol terwyl Dawes gefaal het?
Die antwoord is dat die sukses van enige soort sosiale epidemie grootliks afhanklik is van mense wat ’n besondere en rare stel sosiale talente besit, wat betrokke is. Revere was daarmee toegerus en Dawes nie – as gevolg van die verskille tussen die twee mans. Dit is die Wet van die minderes – die mense wat krities belangrik is vir sosiale epidemies, en wat iemand soos Paul Revere anders as iemand soos William Dawes maak. Hierdie soort mense is oral om ons. Maar tog slaag ons dikwels nie daarin om hulle deeglik krediet te gee vir die rol wat hulle in ons lewens speel nie. Ek noem hulle Koppelaars, Deskundiges en Verkoopsagente.
No Place To Hide
From Stalin’s Daughter
by Rosemary Sullivan
Click Here to Play Podcast
At 7:00 pm on 6 March 1967, a taxi drew up to the open gates of the American Embassy on Shantipath Avenue in New Delhi. Watched carefully by the Indian police guard, it proceeded slowly up the circular drive. The passenger in the back seat looked out at the large circular reflecting pool, serene in the fading light.
~
Svetlana Alliluyeva climbed the wide steps and stared at the American eagle embedded in the glass doors. All the important decisions of her life had been taken precipitately. Once she crossed this threshold, she knew that her old life would be irrevocably lost to her. She had no doubt that the wrath of the Kremlin would soon fall on her head. She felt defiant. She felt terrified. She’d made the most important decision of her life; she’d escaped, but into what she had no idea. She did not hesitate. Clutching her small suitcase in one hand, she rang the bell.
Danny Wall, the marine guard on desk duty, opened the door. He looked down at the small woman standing before him. She was middle-aged, neatly dressed, nondescript. He was about to tell her that the embassy was closed when she handed him her passport. He blanched. He locked the door behind her, and led her to a small adjacent room. He then phoned Robert Rayle, the second secretary of the embassy, who was in charge of walk-ins – defectors. Rayle had been out, but when he returned the call minutes later, Wall gave him the secret code indicating that the embassy had a Soviet defector, the last thing Rayle was expecting on a quiet Monday evening in the Indian capital.
When Rayle arrived at the embassy at 7:25, he was pointed to a room where a woman sat talking with the consul, George Huey. She turned to Rayle as he entered, and almost the first thing she said to him was: ‘Well, you probably won’t believe this, but I am Stalin’s daughter.’
Rayle looked at the demure, attractive woman, with copper hair and pale blue eyes, who stared steadily back at him. She did not fit his image of Stalin’s daughter, though what that image was, he could not have said. She handed him her Soviet passport. At a quick glance, he saw the name: Citizeness Svetlana Iosifovna Alliluyeva. Iosifovna was the correct patronymic, meaning ‘daughter of Josef’. He went through the possibilities. She could be a Soviet plant; she could be a counter-agent; she could be crazy. George Huey asked, nonplussed: ‘So you say your father was Stalin? The Stalin?’
~
While he waited for a response from Washington, Rayle interrogated Svetlana. How did she come to be in India? She claimed that she had left the USSR on 19 December on a ceremonial mission. The Soviet government had given her special permission to travel to India to scatter the ashes of her ‘husband’, Brajesh Singh, on the Ganges in his village – Kalakankar, Uttar Pradesh – as Hindu tradition dictated. She added bitterly that because Singh was a foreigner, Aleksei Kosygin, chairman of the Council of Ministers, had personally refused her request to marry him, but after Singh’s death, she was permitted to carry his ashes to India. In the three months she’d spent here, she’d fallen in love with the country and asked to be allowed to stay. Her request was denied. ‘The Kremlin considers me state property,’ she said with disgust. ‘I’m Stalin’s daughter!’ She told Rayle that, under Soviet pressure, the Indian government had refused to extend her visa. She was fed up with being treated like a ‘national relic’. She would not go back to the USSR. She looked firmly at Rayle and said that she had come to the American Embassy to ask the US government for political asylum.
~
Following his advice as to the wording, she then wrote out a formal request for political asylum in the United States and signed the document. When Rayle warned her that, at this point, he could not definitely promise her asylum, Svetlana demonstrated her political shrewdness. She replied that ‘if the United States could not or would not help her, she did not believe that any other country represented in India would be willing to do so’. She was determined not to return to the USSR, and her only alternative would be to tell her story ‘fully and frankly’ to the press, in the hope that she could rally public support in India and the United States. The refusal to protect Stalin’s daughter would not play well back home. Svetlana understood how political manipulation worked. She’d had a lifetime of lessons.
~
At 9:40 pm, a second flash cable was sent to headquarters in Washington with a more detailed report, stating that Svetlana had four hours before the Soviet Embassy noted her absence. The message concluded: ‘Unless advised to the contrary, we will try to get Svetlana on Qantas Flight 751 to Rome leaving Delhi at 1945Zulu (1:15 am local time).’ Eleven minutes later, Washington acknowledged receipt of this cable.
~
The deciding factor was that Svetlana had her Soviet passport in her possession. This was unprecedented. The passports of Soviet citizens travelling abroad were always confiscated and returned to them only as they boarded their flights home.
~
Svetlana easily passed through Indian customs and immigration and, in five minutes, with a valid Indian exit visa and her US visitor’s visa, she joined Rayle in the international departure lounge. When Rayle asked her if she was nervous, she replied: ‘Not at all,’ and grinned. Her reaction was in character.
Svetlana was at heart a gambler. Throughout her life she would make a monumental decision entirely on impulse, and then ride the consequences with an almost giddy abandon. She always said her favourite story by Dostoyevsky was The Gambler.
Though outwardly cool, Rayle himself was deeply anxious. He was convinced that, as soon as they discovered her missing, the Soviets would definitely insist that she be handed over. If she was discovered at the airport, the Indian police would arrest her, and there would be nothing he could do. He felt that the consequences for her would be grave. Execution would have been the old Stalinist style, but her father had been dead for fourteen years. Still, the current Soviet government took a hard line on defectors, and imprisonment was always a possibility. When the classical dancer Rudolf Nureyev had defected in 1961, he was sentenced in absentia to seven years’ hard labour. In Rayle’s mind must also have been the recent trials of the writers Andrei Sinyavsky and Yuli Daniel. In 1966 they’d been sentenced to labour camps for their ‘anti-Soviet’ writings, and they were still languishing there. The Kremlin would not risk a public trial of Svetlana, but she might disappear into the dark reaches of some psychiatric institution. Svetlana, too, must have had this in mind. Sinyavsky was an intimate friend of hers. At the very least she must have known that, were she apprehended, she would never be allowed out of the Soviet Union again.
The Qantas flight to Rome landed punctually, but Rayle’s relief soon turned to dread when he heard the announcement that the return flight would be delayed. The plane had developed mechanical difficulties. The two sat in the departure lounge, waiting as minutes turned to hours. Rayle looked at Svetlana. She, too, had begun to be agitated. To cope with the mounting tension, Rayle got up periodically to check arrival desks. He knew that the regular Aeroflot flight from Moscow arrived at 5:00 am, and a large delegation from the Soviet Embassy always came to greet the diplomatic couriers and the various dignitaries arriving or departing. Members of the Aeroflot staff were already beginning to open their booth. Finally, the departure for Rome was announced. At 2:45 am, the Qantas flight for Rome was airborne at last.
As they were in mid-air, a cable about the defector arrived at the American Embassy in New Delhi. In Washington Donald Jameson, who served as CIA liason officer to the State Department, had informed Deputy Under-Secretary of State, Foy Kohler, of the situation. Kohler’s reaction had been stunning – he exploded: ‘Tell them to throw that woman out of the embassy. Don’t give her any help at all.’ Kohler had recently served as Amerian ambassador to the USSR, and believed that he personally had initiated a thaw in relations with the Soviets. He didn’t want the defection of Stalin’s daughter, especially coinciding with the fiftieth anniversary of the Russian Revolution, muddying the waters. When the embassy staff read the flash cable rejecting Svetlana’s appeal for asylum, they replied: ‘You’re too late. They’ve gone. They’re on their way to Rome.’
The staff had failed to check the status of the Qantas flight. Had they discovered that Svetlana and Rayle were sitting for almost two hours in the airport lounge and could have been recalled, Svetlana would have been driven back to the embassy and ‘kicked out’. The whole course of her life would have gone very differently.
But Svetlana’s life always seemed to dangle on a thread, and chance or fate sent her one way rather than another. She would come to call herself a gypsy. Stalin’s daughter, always living in the shadow of her father’s name, would never find a safe place to land.
Nêrens Om Weg Te Kruip
Click Here to Play Podcast
Om 7:00 nm op 6 Maart 1967 het ’n taxi voor die oop hekke van die Amerikaanse Ambassade in Shantipath-rylaan in New Delhi aangekom. Onder die wakende oog van die Indiese polisiewag het dit stadig met die sirkellaan aangery. Die passasier op die agterste sitplek het uitgekyk na die groot weerkaatsende poel, rustig in die lig wat verdof het.
~
Svetlana Alliluyeva het met die breë trappies opgeklim en na die Amerikaanse arend, vasgelê in die glasdeure, gestaar. Al die belangrike besluite in haar lewe is halsoorkop geneem. Ná sy oor die drumpel getree het, het sy geweet dat haar vorige lewe onherroeplik verby was. Sy het sonder twyfel geweet dat dit die toorn van die Kremlin op die hals sou haal. Sy was uitdagend. Sy was vreesbevange. Sy het die belangrikste besluit van haar hele lewe geneem; sy het ontsnap, maar wat op haar gewag het, het sy geen idee van gehad nie. Sy het nie gehuiwer nie. Met haar klein tassie stewig vas in die een hand, het sy die deurklokkie gelui.
Danny Wall, die marienewag op toonbankdiens, het die deur oopgemaak. Hy het op die klein vroutjie wat voor hom gestaan het, afgekyk. Sy was middeljarig, netjies aangetrek en onopvallend. Hy het op die punt gestaan om aan haar te sê dat die ambassade toe was, toe sy hom haar paspoort gegee het. Hy het verbleek. Hy het die deur agter haar gesluit en haar na ’n kamertjie langsaan geneem. Toe het hy vir Robert Rayle, die ondersekretaris van die ambassade, gebel. Hy was in beheer van renegate – oorlopers. Rayle was nie tuis nie, maar binne ’n paar minute het hy teruggebel. Wall het hom die geheime kode gegee wat aangedui het dat daar ’n Sowjet-oorloper by hom was – dit was die laaste ding wat Rayle op daardie stil Maandagaand in die hoofstad van Indië verwag het.
Toe Rayle om 7:25 daar aangekom het, is ’n kamer aan hom uitgewys waar ’n vrou met George Huey, die konsul, gesels het. Sy het omgedraai toe hy ingestap het, en omtrent die eerste ding wat sy aan hom gesê het, was: “Wel, jy sal dit seker nie glo nie, maar ek is Stalin se dogter.”
Rayle het na die ingetoë, aanvallige vrou met koperkleurige hare en ligte blou oë gekyk, terwyl sy hom kalm aangekyk het. Sy het glad nie ingepas by sy beeld van Stalin se dogter nie, hoewel hy nie sou kon sê wat daardie beeld was nie. Sy het haar Sowjet-paspoort oorhandig. Hy het vlugtig daarna gekyk en haar naam gesien: Vroulike burger Svetlana Iosifovna Alliluyeva. Iosifovna was die korrekte afstammelingsnaam, wat “dogter van Josef” beteken het. Hy het al die moontlikhede deurdink. Sy kon deur die Russe daar geplant gewees het; sy kon ’n teenagent wees, sy kon van lotjie getik wees. Heel oorbluf het George Huey gevra: “Só, jy sê dat Stalin jou pa was? Dié Stalin?”
~
Terwyl hy op ’n antwoord van Washington af gewag het, het Rayle haar ondervra. Hoe is dit dat sy haar in Indië bevind het? Sy het daarop aanspraak gemaak dat sy die Sowjet-unie op die 19de Desember gedurende ’n seremoniële missie verlaat het. Die Sowjet-regering het spesiale toestemming aan haar verleen om na Indië te reis om die as van haar “eggenoot”, Brajesh Singh, in die Ganges in sy dorp Kalakanka, Uttar Pradesh, te strooi, ooreenkomstig Hindu-tradisie. Sy het heel bitter bygevoeg: Omdat Singh ’n uitlander was, het Aleksei Kosygin, die voorsitter van die Raad van Ministers, haar persoonlike versoek om met Singh te trou, geweier, maar ná Singh se dood, is sy toegelaat om sy as Indië toe te neem. Gedurende die drie maande wat sy hier deurgebring het, het sy lief geword vir die land, en sy het toe versoek om toegelaat te word om aan te bly. Haar versoek is egter geweier. “Die Kremlin beskou my as staatseiendom,” het sy verontwaardig gesê. “Ek is Stalin se dogter!” Sy het aan Rayle vertel dat, onder druk van die Sowjet-unie, die Indiese regering geweier het om haar visum te verleng. Sy was siek en sat daarvoor om soos ’n “nasionale aandenking” behandel te word. Sy was nie van plan om terug te keer Sowjet-unie toe nie. Sy het Rayle ferm aangekyk en gesê dat sy na die Amerikaanse ambassade toe gekom het om die regering van die Verenigde State om politieke asiel te vra.
~
Sy het sy raad, wat die bewoording betref, gevolg en toe ’n formele versoek om politieke asiel aan die Verenigde State gerig, en die dokument onderteken. Toe Rayle haar gewaarsku het dat hy, op daardie tydstip, haar nie defnetief asiel kon belowe nie, het Svetlana haar politieke uitgeslapenheid gedemonstreer. Sy het geantwoord dat “indien die Verenigde State haar nie kon of wou help nie, sy nie kon glo dat enige ander land met verteenwoordigers in Indië, gewillig sou wees om dit te doen nie.” Sy was vasbeslote om nie na die Sowjet-unie terug te keer nie, en haar enigste ander uitweg sou wees om haar storie “ten volle en openhartig” aan die pers te vertel, met die hoop dat die openbare ondersteuning in Indië en die Verenigde State haar te hulp sou snel. Die weiering om Stalin se dogter te beskerm, sou nie terug by die huis goed afgegaan het nie. Svetlana het verstaan hoe politieke manipulasie gewerk het. Sy het ’n hele lewe van lesse agter die rug gehad.
Om 9:40 is ’n tweede flitskabelgram na die hoofkwartier in Washington gestuur. Die verslag het meer besonderhede bevat. Dit het gekonstateer dat Svetlana vier ure tot haar beskikking gehad het voordat die Sowjet-ambassade haar afwesigheid sou ontdek. Die boodskap het met die volgende woorde afgesluit: “Tensy daar teenstrydige advies ontvang word, sal ons probeer om Svetlana op die Qantas-vlug 751 na Rome te kry. Dit vertrek om 1945Zulu (1:15 vm plaaslike tyd) uit Delhi.” Elf minute later het Washington ontvangs van die kabel erken.
~
Die beslissende faktor was dat Svetlana haar Sowjet-paspoort in haar besit gehad het. Dit was ongehoord. Die paspoorte van Sowjet-burgers wat na naburige state gereis het, is altyd gekonfiskeer en is eers weer met hulle terugkeer, aan boord die terugvlug, aan hulle teruggegee.
~
Svetlana het maklik deur die Indiese doeane en immigrasie beweeg en binne vyf minute by Rayle in die internasionale vertreksaal aangesluit. Saam met haar het sy ’n geldige Indiese vertrekvisum en haar Verenigde State-besoekersvisum gehad. Toe Rayle haar gevra het of sy senuweeagtig was, het sy geantwoord: “Nee, glad nie,” en breed geglimlag. Haar reaksie was tipies.
Svetlana was in haar hart ’n dobbelaar. Regdeur haar lewe het sy grootse besluite heeltemal op die ingewing van die oomblik gemaak, en die gevolge met ’n amper wispelturige ongebondenheid aanvaar. Sy het altyd gesê dat haar gunsteling storie Dostoyevsky se The Gambler was.
Hoewel hy kalm voorgekom het, was Rayle besonder angstig. Hy was daarvan oortuig dat, sodra hulle sou ontdek dat sy vermis was, die Sowjets definitief daarop sou aandring dat sy oorhandig moes word. As hulle haar op die lughawe sou ontdek, sou die Indiese polisie haar arresteer, en daar sou niks wees wat hy daaraan kon doen nie. Hy het gevoel dat die gevolge gewigtig sou wees. Die doodsvonnis was die ou styl van Stalin, maar haar pa het reeds veertien jaar gelede gesterf. Maar die huidige Sowjet-regering was ontoegewend wat oorlopers betref het, en gevangenskap was altyd ’n moontlikheid. Toe die klassieke danser, Rudolf Nureyef, in 1961 oorgeloop het, is hy in absentia tot sewe jaar dwangarbeid gevonnis. Die onlangse verhore van die skrywers Andrei Sinyavsky en Yuli Daniel moes in Rayle se gedagtes gewees het. Hulle is in 1966 gevonnis en na strafkampe gestuur vir hulle “anti-Sowjet-geskrifte, en hulle het nog steeds daar gekwyn. Die Kremlin sou nie ’n openbare verhoor vir Svetlana waag nie, maar sy mog êrens in die donkerte van ’n psigiatriese inrigting verdwyn. Dit moes seker ook in Svetlana se gedagtes gewees het. Sinyavsky was ’n intieme vriend. Sy moes ten minste geweet het, dat, as hulle haar in hegtenis sou neem, sy nooit weer toegelaat sou word om die Sowjet-Unie te verlaat nie.
Die Qantas-vlug uit Rome het stip op tyd geland, maar Rayle se verligting het in vrees verander toe hy die aankondiging gehoor het dat die terugvlug vertraag sou word. Die vliegtuig het meganiese probleme ontwikkel. Die twee het in die vertreksaal gesit en die minute het in ure verander. Rayle het na Svetlana gekyk. Sy het ook onrustig begin raak. Om die groeiende spanning te hanteer, het Rayle van tyd tot tyd opgestaan om die aankomstoonbanke te besoek. Hy het geweet dat die gereelde Aeroflot-vlug van Moskou af om 5:00 vm sou land, en dat ’n groot groep afgevaardigdes van die Sowjet-ambassade altyd die diplomatieke koeriers en die verskeie hooggeplaastes ontmoet of afgesien het. Lede van die Aeroflot-personeel het alreeds begin om die ontvangskraampie oop te maak.
Uiteindelik is die vertrek na Rome aangekondig. Om 2:45 vm was die Qantas vlug na Rome in die lug.
Terwyl hulle hoog in die lug was, het ’n kabelgram in verband met die oorloper by die Amerikaanse Ambassade in New Delhi gearriveer. In Washington het Donald Jameson, wat diens gedoen het as CIA-skakelbeampte van die staatsdepartement vir die adjunk-ondersekretaris van die Staat, Foy Kohler, van die toedrag van sake verwittig. Kohler se reaksie was verbasingwekkend – hy het ontplof: “Sê vir hulle om die vrou uit die ambassade te gooi. Moenie haar enige hulp verskaf nie.” Kohler het onlangs as Amerikaanse ambassadeur in die Sowjet-unie diens gedoen, en hy het geglo dat hy persoonlik die spanning wat in die verhouding met die Sowjette bestaan het, ontlaai het. Hy wou nie hê dat die oorlopery van Stalin se dogter die waters moes vertroebel nie, veral ook nie omdat dit met die vyftigste herdenking van die Russiese Revolusie saamgeval het nie.
Toe die personeel van die ambassade in die flitskabelgram gelees het dat Svetlana se aansoek om asiel afgekeur is, was hulle antwoord: “Jy is te laat. Hulle is weg. Hulle is in die lug oppad Rome toe.”
Die personeel het nagelaat om die status van die Qantas-vlug te kontroleer. Sou hulle dit gedoen het, sou hulle agtergekom het dat Svetlana en Rayle reeds vir twee ure in die vertreksaal gesit het, en hulle kon haar van daar af teruggeroep het. Hulle sou Svetlana na die ambassade teruggeneem het en “uitgeskop” het. Haar hele lewe sou van daar af ’n ander rigting ingeslaan het.
Maar dit het voorgekom asof Svetlana se lewe gedurig aan ’n draadjie gehang het, en die toeval en die noodlot het haar in ’n sekere rigting gestuur. Stalin se dogter het altyd in haar pa se skaduwee geleef, en sy sou nêrens ’n veilige plek kon vind om te land nie.
In My Book You’ll Be An American
From Spain In Our Hearts
by Adam Hochschild
Click Here to Play Podcast
In some places, like the outskirts of Madrid, the front in this war resembled the fixed, opposing rows of trenches that Europe had come to know so well from 1914 to 1918. Elsewhere, however, the dividing line between Republican and Nationalist forces snaked through the mountainous, thinly populated terrain. In such places the front line was ragged and porous, and many Republican guerrilla bands staged raids across it into Nationalist territory. By the summer of 1937, some 1,600 men had been taught guerrilla tactics by Soviet trainers in half a dozen camps.
One guerrilla unit was headed by Antoni Chrost, a Polish Communist of working-class origins who had been among the first foreign volunteers to reach Spain. His base was the village of Alfambra, midway between Madrid and Barcelona. A mountain range separated Alfambra from a long salient of Nationalist territory that pointed like a dagger into the Republican zone. Inside this strip of land lay a road and railway line that reached the provincial capital of Teruel, at the dagger’s tip. These important supply routes, only fifteen miles across the mountains from Alfambra, were a target for Chrost’s guerrilla raids.
One day, according to Chrost, he arrived at his headquarters to find a stranger chatting with a political commissar. Tall, burly, and mustachioed, the visitor seemed to enjoy displaying his repertoire of Spanish curses. ‘Me cago en la leche de la madre que te parió [I shit in the milk of the mother who bore you],’ he was saying jovially when Chrost asked for his identification. The newcomer promptly produced the proper safe-conduct document from a high army command. It asked that the bearer – whose name Chrost did not recognise – be given any help he needed. The visitor then proceeded to ask a stream of questions about how the guerrillas operated. Who, for instance, guided them through and behind Nationalist lines?
‘These guides are recruited from the region where the action will occur,’ Chrost explained. ‘They know every road, every path. … When the action is close to the lines, we use only one. When it is farther away, we use many. … Guerrillas call them living compasses.’
‘I’m hungry as a dog!’ the stranger interrupted, smelling a meal in preparation. The two men continued talking over dinner, which ended with his offering to introduce Chrost to a girl he knew in Valencia. Chrost declined, and his guest bid him goodbye, saying: ‘Salud, you distrustful fellow.’
Some six weeks later, Chrost says, the visitor returned, with two officers from the army corps that controlled Crost’s unit and with official permission to participate in a guerrilla raid – specifying that during it he would be under Chrost’s command. The objective of this one-night foray was to blow up a train as it crossed a bridge on the line to Teruel.
The night of the raid provided more than twelve and a half hours of mostly moonless darkness, sufficient time to get across the mountains to the railway and most of the way back. The men divided up the supplies they would carry and the visitor was assigned his share, lighter than those of the others: food, a revolver, hand grenades. The group headed off cautiously into the darkness and finally located the railway bridge they were to blow up, hiding first in some willow bushes and then in a culvert.
Smoke and sparks visible down the track announced the train’s approach. When it reached the bridge, where the men had set their dynamite, the explosion went off as planned, destroying some of the cars completely.
After a rapid return trek across the mountains, the guerrillas reached Alfambra. Chrost ordered all of them, including the visitor – who at first objected grumpily – to soak their feet in warm salt water, a Polish folk remedy said to reduce blisters. Then they sat down for a celebratory feast of roast lamb and wine. For the first time, Chrost recalled, his enigmatic guest asked Chrost about himself: was he Russian?
‘No, a Pole,’ Chrost said.
‘But in my book,’ the man replied, ‘you’ll be an American.’
The stranger was, of course, Ernest Hemingway, who never wrote or publicly said anything about this guerrilla raid.
Chrost did not tell his side of the story until twenty years later. Hence readers did not know that the central episode in the novel that would appear three years after that night-time raid, For Whom The Bell Tolls, was based on more than the novelist’s imagination.
In My Boek Sal Jy ’n Amerikaner Wees
Uit Spain In Our Hearts
deur Adam Hochschild
Click Here to Play Podcast
By sommige plekke, soos by die buitewyke van Madrid, het die oorlogsfront gelyk soos goed ingegrawe, opponerende rye loopgrawe, iets waaraan Europa vanaf 1914 tot 1918 deeglik bekend geraak het. Elders egter het die skeidslyn tussen die Republikeinse en die Nasionalistiese magte deur die bergagtige, karig bevolkte omgewing gekronkel. Op sulke plekke was die frontlinies oneweredig en poreus, en baie Republikeinse guerrilla-krygsbendes het daar invalle oor die grense na Nasionalistiese grondgebied geloods. Teen die somer van 1937 het ongeveer 1,600 manskappe in ’n halfdosyn kampe onderrig in guerrilla-taktiek by Sowjet-instrukteurs ontvang.
Aan die hoof van een so ’n guerrilla-eenheid was Antoni Chrost, ’n Poolse kommunis afkomstig uit die werkersklas. Hy was een van die eerste buitelandse vrywilligers wat Spanje bereik het. Sy basis was die dorp Alfambra wat halfpad tussen Madrid en Barcelonais gelê het. ’n Bergreeks het Alfambra geskei van ’n lang strook Nasionalistiese grondgebied wat soos ’n dolk in die Republikeinse sone gesteek het. In hierdie stuk land is daar ’n pad en ’n spoorlyn wat na die provinsiale hoofstad, Teruel, aan die punt van die dolk gelei het. Hierdie belangrike voorsieningsroetes, slegs 15 myl oor die berge van Alfambra af, was die teikens vir Chrost se guerrilla-strooptogte.
Volgens Chrost het hy eendag by sy hoofkwartier aangekom waar hy ’n vreemdeling gesien het wat in gesprek was met ’n politieke kommissaris. Dit het gelyk asof dié besoeker, wat lank en fors gebou was, en met ’n snor gespog het, dit geniet het om sy repertoire van Spaanse vloekwoorde ten toon te stel. “Me cago en la leche de la madre que te parió (Ek skyt in die melk van die moeder wat geboorte aan jou gegee het),” het hy heel hartlik gesê toe Chrost hom vir sy identifikasiebewys gevra het. Die nuweling het dadelik die vrygeleidedokument, afkomstig van ’n weermagbevelvoerder met ’n hoë rang, te voorskyn gebring. Dit het gevra dat die draer – wie se naam Chrost nie herken het nie – voorsien moes word van enige hulp wat hy sou benodig. Daarna het die besoeker ’n hele stroom vrae gevra oor hoe die guerrillas geopereer het. Byvoorbeeld, wie hulle deur en agter die Nasionalistiese linies geleide gedoen het?
“Die gidse word gewerf uit die streek waar die aksie sal plaasvind,” het Chrost verduidelik. “Hulle ken elke pad, elke voetpaadjie. … Wanneer die aksie naby die linies is, gebruik ons net een. Wanneer dit verder weg is, gebruik ons baie. … Die guerrillas noem hulle lewende kompasse.”
“Ek is rasend honger!” het die vreemdeling hulle in die rede geval toe hy die kos geruik het wat hulle besig was om voor te berei. Terwyl hulle met aandete besig was, het die twee mans met hulle gesprek voortgegaan. Dit het geëindig toe die vreemdeling aangebied het om Chrost aan ’n meisie in Valencia voor te stel. Chrost het dit van die hand gewys, en sy gas het hom daarop gegroet en gesê: “Salud, jou agterdogtige kêrel.”
So ongeveer ses weke later, het Chrost gesê, het die besoeker teruggekeer met twee offisiere van die leërkorps wat Chrost se eenheid beheer het, en met amptelike toestemming om deel te neem aan ’n guerrilla-strooptog – daar is gespesifiseer dat hy met die strooptog onder Chrost se bevel sou wees. Die doelwit van hierdie een nagtelike strooptog was om ’n trein op te blaas terwyl dit ’n brug op die spoorlyn na Teruel oorgesteek het.
Die nag van die strooptog was daar vir meer as twaalf en ’n halfuur donkerte – die maan het meestal glad nie geskyn nie. Dit was genoeg tyd om oor die berge tot by die spoorlyn te kom en die meeste van die terugtog ook agter die rug te kon kry. Die manne het die voorrade wat hulle moes dra onder mekaar verdeel, en die besoeker het sy deel, wat ligter as die ander was, ook gekry. Dit het bestaan uit kos, ’n rewolwer en handgranate. Die groep het versigtig die donkerte ingeloop en uiteindelik die spoorwegbrug wat hulle moes opblaas, gevind. Hulle het eers in ’n klomp wilgers weggekruip en toe in ’n sloot.
Rook en vonke wat op die spoorlyn sigbaar geword het, het aangedui dat die trein aan die kom was. Toe dit die brug, waar die manne dinamiet geplant het, bereik het, het die ontploffing soos beplan, afgegaan en party van die waens heeltemal vernietig.
Ná hulle flink terug oor die berge geloop het, het die guerrillas Alfambra bereik. Chrost het almal van hulle beveel, asook die besoeker wat aanvanklik al brommende kapsie gemaak het, om hulle voete in warm soutwater te week – ’n Poolse boereraat waarvan gesê is dat dit blasé verminder. Toe het hulle hul sukses feestelik gevier met gebraaide lamsvleis en wyn. Chrost het onthou dat die geheimsinnige gas toe vir die eerste keer meer van hom (Chrost) wou weet: was hy ’n Rus?
“Nee, ’n Pool,” het Crost gesê.
“Maar in my boek,” het die man geantwoord, “sal jy ’n Amerikaner wees.”
Die vreemdeling was natuurlik Ernest Hemmingway wat nooit enigiets omtrent hierdie guerrilla strooptog geskryf het of in die openbaar gesê het nie.
Eers twintig jaar later het Chrost sy kant van die storie vertel. Daarom het lesers nie geweet nie dat die sentrale episode in die roman, For Whom The Bell Tolls, wat drie jaar ná dié nagtelike strooptog verskyn het, op meer as net die romanskrywer se verbeelding gebaseer was.
Over The Mountains
From Spain In Our Hearts
by Adam Hochschild
Click Here to Play Podcast
For the first wave of Americans, reaching Spain had been easy. A major obstacle appeared, however, in March 1937 when, under pressure from a British government sprinkled with Franco sympathisers, France closed its border to all military assistance for Spain. Crossing points were equipped with machine guns and searchlights. Armed guards with dogs began patrolling the frontier. For nearly all International Brigades volunteers from now on, reaching Spain meant a long, clandestine, arduous climb, guided by Basque smugglers, over an ever-changing network of snowy footpaths that crossed the Pyrenees.
These mountains, which rise to more than 11,000 feet, are the most formidable natural wall in Western Europe outside the Alps. Their crest forms the border between France and Spain. For most of their expanse, only a few passes allow the traveller to cross from one country to the other at less than 6,500 feet, and these all had border control posts. Carved by glaciers – and the site of ski resorts today – the forbidding terrain ensured that some American volunteers would die before they even reached the war zone.
When Sandor Voros, a Hungarian American from Ohio, crossed the mountains that spring, his group began walking at nightfall on a circuitous route far above the timber line. At one point ‘the guide stopped abruptly and held up his staff. We all halted. … Lights were bobbing hundreds of feet below us in the dark – the border patrol! … We pleaded with the guide to slacken the tempo, but he shook his head and climbed relentlessly on. Inside my chest a fiery iron band was crushing my lungs, and the pressure tightened with every breath I drew. My eyes were beginning to swell, and an artery behind my ear started throbbing with the roar of a subway train.’
As the group briefly stopped to rest, Voros was too exhausted to move out of the rivulet of melting snow in which, in turned out, he had lain down. ‘We continued climbing all through the night, and daybreak found us up in the snow belt. … We were in a land where few feet ever trod, a land of crags and snow-covered peaks that bore no sign of vegetation, birds or animals. … Suddenly the guide sprang to his feet in great alarm. He asked us to stand up and took a rapid count. There were only sixteen of us. One comrade was missing, a German.’
The guide retraced the group’s steps for more than an hour, then returned. The German could not be found. Against protests, he insisted that they move on. The volunteers ate snow to quench their thirst, but had no food. Most had only ordinary city shoes, and their soaked feet were raw with blisters. When they gathered around a fire, the second night, a shepherd appeared with news that a French patrol was in close pursuit. The men could barely get their shoes back on over their swollen feet. As they were traversing a narrow ledge in the dark, Voros heard a scream: a Polish volunteer had fallen over the edge.
They waited for daybreak. This time the guide was gone for two hours; but again, he was unable to find the man or his body. At the day’s end they were able to buy some bread and cheese at a tiny settlement; then they pushed on for a third night.
Crossing a patch of crumbling snow beneath a mountain crest, Voros slipped off the path and slid down the slope, stopping his fall only by grabbing a bush sticking out of the snow. He was appalled to see the rest of the group move off, and he had fallen too far to hear what they were shouting. Finally, after giving up hope, he spotted two fellow Americans making their way towards him. Climbing back up to the trail, and then racing along it to catch up with the remainder of the volunteers, the three several times had to wade, waste-deep, across mountain streams, their shoes tied by the laces around their necks. Just before nightfall at the end of the third day, a road and huts came into sight: Spain.
In the months ahead, this journey across the mountains would claim the lives of an estimated 200 volunteers.
Oor Die Berge
Uit Spain In Our Hearts
deur Adam Hochschild
Click Here to Play Podcast
Dit was maklik vir die eerste golf Amerikaners om Spanje te bereik. ’n Groot struikelblok het egter opgeduik toe Frankryk in Maart 1937, onder die druk van ’n Britse regering met ’n klomp Franco-simpatiseerders, sy grens gesluit het vir alle militêre ondersteuning vir Spanje. Oorgangspunte is toegerus met masjiengewere en soekligte. Gewapende wagte met honde het die landsgrense begin patrolleer. Van toe af het dit beteken dat dit nodig was vir alle internasionale brigades van vrywilligers wat Spanje wou bereik, om ’n lang, veeleisende klimtog in die geheim te onderneem – gelei deur Baskiese smokkelaars, oor ’n ewig veranderende netwerk van sneeubedekte voetpaadjies wat die Pireneë deurkruis het.
Hierdie berge, wat vir meer as 11,000 voet die hoogte inskiet, is, afgesien van die Alpe, die formidabelste natuurlike muur in Wes-Europa. Hulle kruine vorm die grens tussen Frankryk en Spanje. Vir amper die hele lengte van die bergreeks, laat slegs ’n paar passe die reisiger toe om van een land na die ander op ’n hoogte van minder as 6,500 voet, die berge oor te steek – en die passe het almal grensbeheerposte gehad. Dié verbode terrein, deur gletsers uitgekerf – en vandag ’n skouspel van ski-oorde – het verseker dat sommige Amerikaanse vrywilligers sou omkom selfs voordat hulle die oorlogsone bereik het.
Toe Sandor Voros, ’n Hongaarse Amerikaner afkomstig uit Ohio, daardie lenteseisoen die berge oorgesteek het, het sy groep die aand ver bokant die plantasielyn met ’n kronkelende roete begin stap. By ’n sekere plek “het die gids skielik gestop en sy wandelstok omhoog gehou. Ons het almal stil gaan staan. Honderde voete laer as ons het daar bewegende ligte rondgedobber – die grenspatrollie! … Ons het by die gids gepleit om stadiger te loop, maar hy het net sy kop geskud en genadeloos aangehou met klim. In my bors het ’n vurige ysterband my longe vasgeklem, en die druk het met elke asemtog stywer gespan. My oë het begin opswel, en ’n aar agter my oor het begin om soos ’n moltrein op sy spore te klop.”
Toe die groep vir ’n rukkie gaan staan het om te rus, was Voros te uitgeput om uit die stroompie van gesmelte sneeu, waarin hy skynbaar gaan lê het, te beweeg. “Ons het regdeur die nag verder geklim, en teen dagbreek was ons in die sneeulyn. … Ons was in ’n land waar min mense al ooit geloop het, ’n land van rotse en steiltes en sneeubedekte pieke waar daar geen teken van enige plantegroei, voëls of diere was nie. … Skielik het die gids taamlik ontsteld opgespring. Hy het ons gevra om op te staan en ons is toe gou getel. Daar was net sestien. Een van ons kamerade, ’n Duitser, was nie daar nie.”
Vir meer as ’n uur lank het die gids op die groep se spore teruggestap, en toe teruggekeer. Die Duitser was skoonveld. Ten spyte van die beswaarmakery, het hy daarop aangedring dat hulle aanbeweeg. Die vrywilligers het sneeu geëet om hulle dors te les, en daar was nie kos nie. Die meeste van hulle het net gewone skoene gedra, en hulle sopnat voete was rou en vol blase. Toe hulle die tweede nag om ’n vuur gesit het, het ’n veewagter daar opgedaag met die nuus dat ’n Franse patrollie op hulle hakke was. Met moeite het die manne hulle geswelde voete in hulle skoene gekry. Toe hulle in die donker op ’n paadjie oor ’n nou rotslys geloop het, het Voros ’n geskreeu gehoor – ’n Poolse vrywilliger het oor die kant van die rotse afgeval.
Hulle het tot dagbreek gewag. Hierdie keer was die gids vir twee ure weg, maar weer eens kon hy nie die man of sy liggaam opspoor nie. Teen die einde van die dag kon hulle darem brood en kaas by ’n klein nedersettinkie koop, en toe het hulle vir die derde nag aanbeweeg.
Terwyl hulle oor ’n stuk smeltende en verbrokkelende sneeu onderkant ’n bergkruin geloop het, het Voros op die paadjie gestruikel en teen die skuinste afgegly. Hy kon net sy val stop deur aan ’n bos wat by die sneeu uitgesteek het, vas te gryp. Tot sy ontsteltenis het hy die res van die groep sien aanbeweeg, en het hy te ver van hulle af geval om te kon hoor wat hulle geskree het. Uiteindelik, ná hy alle hoop laat vaar het, het hy twee Amerikaners op pad na hom toe opgemerk. Weer terug op die voetpad, het hulle alles uitgehaal om die res van die vrywilligers in te haal. Die drie moes verskeie kere tot by hulle middel deur bergstrome waad met hulle skoene se veters aanmekaar vasgemaak en om hulle nekke gehang. Net voor aandskemer aan die einde van die derde dag, het ’n pad en hutte sigbaar geword: Spanje.
In die maande wat voorgelê het, het hierdie reis oor die berge die lewens van, na raming, 200 vrywilligers geëis.
