’n Leër Dapper en Vasberade Manne
Uit Escape from Culloden
deur Die Chevalier de Johnstone
By geleenthede waar alles jou met angs vervul, behoort vrees opsy gesit te word. Wanneer ons omring word deur gevare, behoort geen onheil ons te pla nie. Ten spyte van ons beste beplanning mag ons ondernemings te kort skiet, maar die standvastigheid wat ons in teëspoed aan die dag lê, is die edelmoedigste sieraad van deugsaamheid. Dít is die wyse waarop ’n weergalose voortvarende prins met slegs sewe manne homself behoort te gedra het, toe hy voet aan wal in Skotland gesit het.
Ons was in beheer van die passe tussen Ruthven en Inverness. Dit het ons genoeg tyd gegee om ons volgelinge bymekaar te kon kry. Die Macpherson van Clunie-clan, wat uit vyfhonderd besonder dapper manne bestaan het, sowel as ander Hooglanders wat nie daarin geslaag het om Inverness voor die veldslag te bereik nie, het by ons by Ruthven aangesluit. Ons getalle het elke oomblik aangegroei en ek was vas oortuig daarvan dat in die bestek van agt dae, ons ’n magtiger leër as ooit tevore sou kon hê. ’n Mag wat in staat sou gewees het om die stand van sake reg te stel en om wraak te neem op die barbaarse wreedhede van die hertog van Cumberland. Maar die prins was hartvogtig en vasberade in sy besluit om van sy onderneming af te sien, en om dit op ’n roemlose wyse prys te gee. En dit terwyl die aandag van die hele Europa op die snelle vordering van hierdie krygstog gevestig was.
Ons skeiding by Ruthven was waarlik hartverskeurend. Ons het mekaar ’n ewigdurende vaarwel toegeroep. Niemand kon weet of die skavot sy lot sou wees nie. Met hartroerende en smartlike geweeklaag het die Hooglanders uiting gegee aan hulle verdriet. Trane het by hulle wange afgeloop toe hulle daaraan gedink het dat hulle land daarná aan die diskresie van die hertog van Cumberland oorgelaat is; en dat dit op die punt was om geplunder te word terwyl hulle en hulle kinders niks anders as slawe sou wees nie, sonder enige toevlug in ’n staat van onomkeerbare ellende.
~
Só het prins Charles sy onderneming met sewe manne begin, en toe daarvan afgesien op ’n tydstip toe hy as leier aan die hoof van seweduisend kon gestaan het. Hy het verkies om stoksielalleen in die berge rond te dwaal, die hele tyd blootgestel aan Engelse troepe, wat deur die hertog van Cumberland uitgestuur is om hom te agtervolg, te vang, en tereg te stel. Die troepe was kort op sy hakke; soms het hulle baie naby hom verbygegaan, maar hy het hulle wonderbaarlik ontwyk. Hy het geweier om die leier van ’n leër dapper en vasberade manne te word. Hulle lojaliteit en geneentheid was bo enige twyfel en hulle almal sou hulle laaste druppel bloed stort om hom te beskerm. Dit was inderdaad toe hulle enigste manier om die skavot vry te spring, en om hulle families te red van die bose en barbaarse soldate.
Die Hooglande is vol kranse en passe deur die berge, waar slegs een persoon op ’n slag deur kan gaan. ’n Duisend manne sou vir jare hulself teen ’n honderdduisend kon verdedig. Groot getalle beeste het daar floreer en ’n honderdduisend van hulle was jaarliks aan die Engelse verkoop, dus sou daar geen tekort aan kos gewees het nie. Maar dit sou net as ’n laaste toevlug nodig gewees het om ’n guerrilla-oorlog te voer, want ek was moreel oortuig daarvan dat in die bestek van tien of twaalf dae ons in ’n posisie sou gewees het om terug te keer na Inverness toe om daar teen die hertog van Cumberland op gelyke voet te kon veg. Wanneer ek terugdink aan dié gebeurtenisse, is ek altyd verstom dat lord George Murray en die ander clan-hoofmanne nie besluit het nie om hulle alleen in hierdie soort guerrilla-oorlog in die berge, sonder hulp te verweer. Want soos ’n bekende skrywer eens gesê het: “Wanneer die swaard getrek word, behoort die skede weggegooi te word”. Daar kan geen kompromis wees nie. Dis oorwin of sterf. Dit sou verhoed het dat baie bloed later by die skavot in Engeland sou vloei. En dit sou die amper totale uitwissing van die Hooglanders wat sederdien plaasgevind het, verhinder het. Dit het gebeur óf deur die beleid van die Engelse regering, óf deur die emigrasie van hulle families na die kolonies toe, óf as gevolg van die talle Hoogland-regimente wat afgemaai is gedurende die Sewejarige Oorlog (1756-1763).
~
Uiteindelik het die prins op 17 September 1746 per skip vertrek nadat hy, in die verloop van vyf maande, seker ’n duisend keer meer aan die dood blootgestel was as wat die geval sou gewees het as hy moedig en met volharding opgetree het en sy getroue Hooglanders gelei het vir so lank as wat hy vordering teen die Engelse kon maak. Ná die passe met geweld oorgeneem is en geen moontlikheid oorgebly het om die vyand die hoof te bied nie, kon hy net as ’n laaste uitweg sy toevlug geneem het deur weg te kruip en om sonder lyfwagte in die Hooglande rond te dwaal.
Maar ons situasie was nie wanhopig nie. Al wat ons kan sê is dat die prins sy ekspedisie roekeloos aangepak het en sonder om vooraf bewus te wees van die persoonlike gevare waaraan hy homself sou blootstel. Hy het gesorg dat hy homself nie aan die vyand se vuur blootgestel het nie. En hy het daarvan afgesien toe hy ’n duisend meer redes gehad het om sukses met sy onderneming te kon behaal as toe hy Parys verlaat het om dit aan te pak.
Die nederlaag by die Culloden-veldslag wat op 16 April 1746 plaasgevind het, was as gevolg van ’n reeks dom foute wat ons begaan het, en nie omdat die hertog van Cumberland ’n bekwame generaal was nie. Die verlies as gevolg van die beëindiging van prins Charles se onderneming, het die toneel voorberei vir ongeëwenaarde gruwels vir sy partisans en het die verwoesting van baie van die mees hoogadellike Skotse families veroorsaak. By die Engelse skavotte was daar vir ’n lang ruk daagliks ’n stortvloed bloed van Skotse here en edelmanne. Hulle teregstellings het as ’n skouspel gedien om die Engelse gepeupel wat van nature ’n wrede en barbaarse ingesteldheid gehad het, te vermaak. Die inbesitneming van die Hooglanders se landgoed het hulle families tot bedelaars verneder. Dié van hulle wat gelukkig genoeg was om na oorsese lande te kon ontsnap, se vertroosting en beloning vir die verlies van hulle eiendom was dat hulle ’n tragiese dood aan die hand van die laksman vrygespring het.
Next →
← Previous
