Kuns, Johannesburg en die digter se geborduurde verdigsels

deur Herman Charles Bosman

Romankuns is anders as geskiedenis. Altans, dis hoe ek dink die geskiedkundige dit sou beskou, en sodoende, die onverganklikheid wat in goeie fikse lê, verontagsaam. Want, op stuk van sake, is dit nie die sieldodende feite, wat bekend staan as geskiedkundige waarhede, wat sal oorleef nie. As jy lank genoeg wag, sal jy sien dat die historiese feite – nagegaan en gekontroleer deur die geskiedkundige – uiteindelik van sy erestatusposisie afstand sal moet doen aan die digter se geborduurde leuen.
 

                                    *                                  *                                  *
 

Ek glo eerlikwaar, as ’n bron van nuwe kulturele inspirasie aan die wêreld, is dit uit en gedaan met Europa.

Europa het ’n agtergrond van ongeëwenaarde prag. Amper elke dorp en stad van Wes-Europa is deurdrenk met antieke prag en praal, maar wanneer dit kom by die gees van die mense van Wes-Europa, is hierdie glorie se dae getel.

Om hierdie rede is dit heel droewig om kunsskilders in hierdie land teen te kom – en sommige van hulle is nie sonder heelwat skeppende talent nie – wat die kunsies of tegnieke van die hedendaagse Europese kunstenaars slaafs navolg, en daarmee wend hulle, met toenemende verwarring, subjektiewe subtiliteite aan, en dit word ’n plaasvervanger vir ’n eie aard en persoonlikheid. Niemand weet dit beter nie as die Europese kunstenaars hulself. Dat hulle eie natuurlike krag verval, is vir hulle nie juis ’n bron van blydskap nie, dit is net so dat hulle hulself nie daarvan kan weerhou nie.

Daarom is dit betreurenswaardig dat ons eie Suid-Afrikaanse kunstenaars oor die algemeen nie ’n duidelike sin van waardes het wat die saak betref nie. As jy wil kan jy leer om al die Europese tegnieke te bemeester – dit is waarvoor Europa daar is – maar as jou eie gees nie in jou skilderwerk is nie, òf dit nou is omdat jy nie ’n gees van jou eie besit nie, òf omdat jy nie weet hoe om uiting daaraan te gee nie, dan is dit wat jy voortbring niks anders nie as kunsmatige gemors.

Nogtans glo ek dit is slegs ’n verbygaande fase. Suid-Afrikaanse kunstenaars probeer nie om met Europa op hulle eie terrein kragte te meet nie, wat op sigself ’n saak van onmoontlikheid sou wees, hulle probeer werklik om Europa op sy eie terrein na te boots. Dit is pure gekheid.

Maar die stadium sal verbygaan. Op die ou end, so glo ek, sal Suid-Afrika – met Johannesburg as sy kulturele middelpunt – homself bevind in ’n era van geïnspireerde skepping, wat voortspruit uit die passie van liefde vir die land. Dan sal ons kuns lewer wat die ware hoogtes van grootsheid bereik – want die klanke wat dit voortbring, is eg – en die skoonheid sal voortleef, want dit is ons eie.

Ons het hier alles wat nodig is. Wat reeds in die Afrikaanse letterkunde bereik is, hou veel in wat goed is vir die toekoms. Amerika het Edgar Allen Poe en Mark Twain voortgebring, twee grootse literêre persone wie se ware invloed eers deesdae gevoel word.

Maar Afrika het nog nie van homself laat hoor nie.
 

                                    *                                  *                                  *
 

Ek glo dit is slegs moontlik om die ware Johannesburg te sien, as ons dit beskou as ’n plek van misterie en romantiek – ’n stad gehul in ’n newel. Is daar nog ’n stad jonger as sestig waarvan die oorsprong van sy naam alreeds verlore in die skadu’s van Vader Tyd is?

Mense wat teenwoordig was toe Johannesburg sy naam gekry het, sê dat die dorp die tweede doopnaam van president Kruger gekry het. Ander persone van gelykstaande gesag meen weer dat dit vernoem is na Johan Rissik. Nog kandidate – en in elke geval berus hulle voorstelling op hoogs bevoegde gesag – sluit in Christiaan Johannes Joubert, veldkornet Johannes Meyer, Johannes Lindeque en Willem Gerhardus Christoffel Pelser (laasgenoemde heel moontlik omdat dit gelyk het of dit die enigste stel name was wat nie ’n Johannes bevat het nie).

Daar is ten minste ’n dosyn ander aanspraakmakers. En jy behoort glad nie te huiwer om enigeen van hulle te ondersteun nie. In elke geval is die bewyse onweerlegbaar.

Vandag is Johannesburg met sy wolkekrabbers ’n roemryke stad. Hierdie hoë geboue van beton en staal sou oral besonder indrukwekkend lyk, wat nog te meer om sommer so in die middel van die veld neergeplak te wees. Maar ons dra nog een of twee tekens van ons oorsprong as ’n mynkamp.

Neem byvoorbeeld die openbare biblioteek.

[Circa 1940]